Tekst'ar'o de Esperant'o

12. J'a'n. 1904

Gramofon'a parol'ad'o de okaz'e de la unu'a dat're'ven'o de la fond'o de la Londona Esperant'o-Klub'o

Estim'at'a'j sinjor'in'o'j kaj sinjor'o'j! — Ne hav'ant'e la ebl'o'n part'o'pren'i person'e en la unu'a jar'kun'ven'o de la Londona Klub'o Esperant'a, mi send'as per fonograf'o mi'a'n kor'a'n salut'o'n al ĉiu'j part'o'pren'ant'o'j en la kun'ven'o. En mi'a imag'o mi prezent'as al mi, ke mi sid'as nun inter vi, estim'at'a'j angl'a'j amik'o'j de la ide'o de lingv'o inter'naci'a, kaj mi ĝoj'as kun vi pro la bel'a'j frukt'o'j, kiu'j'n vi'a energi'a labor'ad'o don'is en la daŭr'o de la for'ir'int'a jar'o.

Antaŭ unu jar'o ni'a afer'o est'is ankoraŭ tre mal'mult'e kon'at'a en vi'a land'o, kaj nun ni hav'as en vi'a land'o jam tre mult'e da varm'eg'a'j kaj sincer'a'j amik'o'j, ni hav'as divers'a'j'n klub'o'j'n de esperant'ist'o'j, ni hav'as konstant'a'j'n kurs'o'j'n de Esperant'o, ni hav'as bel'a'n gazet'o'n esperant'a'n.

Preskaŭ ĉio est'as frukt'o de labor'ad'o de la klub'o Londona, kiu pov'as est'i fier'a je la rezultat'o'j de si'a unu'jar'a pen'ad'o. Al la nobl'a'j kaj energi'a'j kondukt'ant'o'j kaj labor'ant'o'j de la Londona Klub'o Esperant'a ni'a afer'o ŝuld'as kor'a'n dank'o'n.

Parol'ant'e pri la sukces'o'j de la klub'o Londona, mi ne dev'as forges'i pri tiu mal'grand'a rond'et'o esperant'ist'a en Keighley, kiu met'is la komenc'o'n por ni'a afer'o en Angl'uj'o. Ni'a'n kor'a'n salut'o'n al la esperant'ist'a'j Kiĥlian'o'j! La labor'ad'o'n de la Londona Klub'o Esperant'a la tut'a mond'o esperant'ist'a observ'as kun grand'a interes'o. Ni ĉiu'j esper'as kaj antaŭ'sent'as, ke pli aŭ mal'pli fru'e Londono far'iĝ'os unu el la plej grav'a'j centr'o'j de ni'a afer'o por la tut'a mond'o. Londono long'e dorm'is, sed kiam ĝi vek'iĝ'os, tio est'os de leon'o. Potenc'a vok'o ir'os el Londono kaj ĉiam pli kaj pli son'ad'os kaj re'son'ad'os en ĉiu'j part'o'j de la mond'o. Kun atent'o la popol'o'j aŭskult'ad'os la voĉ'o'n ven'ant'a'n el la potenc'a centr'o de la angl'e-parol'ant'a'j region'o'j. Kiam pri frat'ec'o de popol'o'j kaj pri neŭtral'ec'o de inter'naci'a'j rilat'o'j ek'parol'os tre potenc'a popol'o kiel la angl'a, la mond'o aplaŭd'os kun entuziasm'o, kaj tiu sankt'a afer'o, por kiu ni batal'as, ek'marŝ'os rapid'eg'e.

Esperant'ist'o'j en Londono, esperant'ist'o'j en Angl'uj'o, labor'u kuraĝ'e kaj energi'e. Mal'facil'a, tre mal'facil'a est'as la sem'ad'o, sed dolĉ'a'j kaj ben'it'a'j est'os la frukt'o'j. Grand'a kaj grav'a est'as vi'a rol'o. La tut'a mond'o esperant'ist'a rigard'as vi'n kaj mult'e de vi esper'as.

Unu'a Kongres'o 1905 en Boulogne-sur-Mer

Estim'at'a'j sinjor'in'o'j kaj sinjor'o'j! Mi salut'as vi'n, kar'a'j sam'ide'an'o'j, frat'o'j kaj frat'in'o'j el la grand'a tut'mond'a hom'a famili'o, kiu'j kun'ven'is el land'o'j proksim'a'j kaj mal'proksim'a'j, el la plej divers'a'j regn'o'j de la mond'o, por frat'e prem'i al si reciprok'e la man'o'j'n pro la nom'o de grand'a ide'o, kiu ĉiu'j'n ni'n lig'as. Mi salut'as vi'n ankaŭ, glor'a land'o Franc'uj'o kaj bel'a urb'o “Bulonj'o-sur-Mar'o”, kiu'j bon'vol'e ofer'is gast'am'o'n al ni'a kongres'o. Mi esprim'as ankaŭ kor'a'n dank'o'n al tiu'j person'o'j kaj instituci'o'j en Parizo, kiu'j ĉe mi'a tra'pas'o tra tiu ĉi glor'a urb'o esprim'is sub mi'a adres'o si'a'n favor'o'n por la afer'o Esperant'o, nom'e al s-ro la ministr'o de la Publik'a Instru'ad'o, al la Urb'estr'ar'o de Parizo, al la Franc'a Lig'o de Instru'ad'o kaj al mult'a'j divers'a'j scienc'a'j eminent'ul'o'j.

Sankt'a est'as por ni la hodiaŭ'a tag'o. Modest'a est'as ni'a kun'ven'o; la mond'o ekster'a ne mult'e sci'as pri ĝi, kaj la vort'o'j, kiu'j est'as parol'at'a'j en ni'a kun'ven'o, ne flug'os telegraf'e al ĉiu'j urb'o'j kaj urb'et'o'j de la mond'o; ne kun'ven'is regn'estr'o'j, nek ministr'o'j, por ŝanĝ'i la politik'a'n kart'o'n de la mond'o, ne bril'as luks'a'j vest'o'j kaj mult'eg'o da impon'ant'a'j orden'o'j en ni'a salon'o, ne bru'as paf'il'eg'o'j ĉirkaŭ la modest'a dom'o, en kiu ni trov'iĝ'as; sed tra la aer'o de ni'a salon'o flug'as mister'a'j son'o'j, son'o'j tre mal'laŭt'a'j, ne aŭd'ebl'a'j por la orel'o, sed sent'ebl'a'j por ĉiu anim'o sent'em'a: ĝi est'as la son'o de io grand'a, kiu nun nask'iĝ'as. Tra la aer'o flug'as mister'a'j fantom'o'j; la okul'o'j ili'n ne vid'as, sed la anim'o ili'n sent'as; ili est'as imag'o'j de temp'o est'ont'a, de temp'o tut'e nov'a. La fantom'o'j flug'os en la mond'o'n, korp'iĝ'os kaj potenc'iĝ'os, kaj ni'a'j fil'o'j kaj nep'o'j ili'n vid'os, ili'n sent'os kaj ĝu'os.

En la plej mal'proksim'a antikv'ec'o, kiu jam de long'e el'viŝ'iĝ'is el la memor'o de la hom'ar'o, kaj pri kiu neni'a histori'o konserv'is al ni eĉ la plej mal'grand'a'n dokument'o'n, la hom'a famili'o dis'iĝ'is kaj ĝi'a'j membr'o'j ĉes'is kompren'i unu la ali'a'n. Frat'o'j kre'it'a'j ĉiu'j laŭ unu model'o, frat'o'j, kiu'j hav'is ĉiu'j egal'a'n korp'o'n, egal'a'n spirit'o'n, egal'a'j'n kapabl'o'j'n, egal'a'j'n ideal'o'j'n, egal'a'n Di'o'n en si'a'j kor'o'j, frat'o'j, kiu'j dev'is help'i unu la ali'a'n kaj labor'i kun'e por la feliĉ'o kaj la glor'o de si'a famili'o, — tiu'j frat'o'j far'iĝ'is tut'e fremd'a'j unu'j al ali'a'j, dis'iĝ'is ŝajn'e por ĉiam en mal'amik'a'j'n grup'et'o'j'n, kaj inter ili komenc'iĝ'is etern'a milit'o. En la daŭr'o de mult'a'j mil'jar'o'j, en la daŭr'o de la tut'a temp'o, kiu'n la hom'a histori'o memor'as, tiu'j frat'o'j nur etern'e batal'ad'is inter si, kaj ĉia inter'kompren'iĝ'ad'o inter ili est'is absolut'e ne ebl'a. Profet'o'j kaj poet'o'j rev'ad'is pri ia tre mal'proksim'a nebul'a temp'o, en kiu la hom'o'j de'nov'e komenc'os kompren'ad'i unu la ali'a'n kaj de'nov'e kun'iĝ'os en unu famili'o'n: sed tio ĉi est'is nur rev'o. Oni parol'is pri tio, kiel pri ia dolĉ'a fantazi'o, sed neni'u pen'is ĝi'n serioz'e, neni'u kred'is pri ĝi.

Kaj nun la unu'a'n foj'o'n la rev'o de mil'jar'o'j komenc'as real'iĝ'i. En la mal'grand'a'n urb'o'n de la franc'a mar'bord'o kun'ven'is hom'o'j el la plej divers'a'j land'o'j kaj naci'o'j, kaj ili renkont'as si'n reciprok'e ne mut'e kaj surd'e, sed ili kompren'as unu la ali'a'n, ili parol'as unu kun la ali'a kiel frat'o'j, kiel membr'o'j de unu naci'o. Oft'e kun'ven'as person'o'j de mal'sam'a'j naci'o'j kaj kompren'as unu la ali'a'n; sed kia grand'eg'a diferenc'o est'as inter ili'a reciprok'a kompren'iĝ'ad'o kaj la ni'a! Tie kompren'as si'n reciprok'e nur tre mal'grand'a part'o da kun'ven'int'o'j, kiu'j hav'is la ebl'o'n dediĉ'i mult'eg'o'n da temp'o kaj mult'eg'o'n da mon'o, por lern'i fremd'a'j'n lingv'o'j'n —, ĉiu'j ali'a'j part'o'pren'as en la kun'ven'o nur per si'a korp'o, ne per si'a kap'o; sed en ni'a kun'ven'o reciprok'e si'n kompren'as ĉiu, kiu nur dezir'as ni'n kompren'i, kaj nek mal'riĉ'ec'o, nek ne'hav'ad'o de temp'o ferm'as al iu la orel'o'j'n por ni'a'j parol'o'j. Tie la reciprok'a kompren'iĝ'ad'o est'as ating'ebl'a per voj'o ne'natur'a, ofend'a kaj mal'just'a, ĉar tie la membr'o de unu naci'o humil'iĝ'as antaŭ membr'o de ali'a naci'o, parol'as li'a'n lingv'o'n, hont'ig'ant'e la si'a'n, balbut'as kaj ruĝ'iĝ'as kaj sent'as si'n ĝen'at'a antaŭ si'a kun'parol'ant'o, dum tiu ĉi last'a sent'as si'n fort'a kaj fier'a; en ni'a kun'ven'o ne ekzist'as naci'o'j fort'a'j kaj mal'fort'a'j, privilegi'it'a'j kaj sen'privilegi'it'a'j, neni'u humil'iĝ'as, neni'u si'n ĝen'as; ni ĉiu'j sent'as ni'n kiel membr'o'j de unu naci'o, kiel membr'o'j de unu famili'o, kaj la unu'a'n foj'o'n en la hom'a histori'o ni, membr'o'j de la plej mal'sam'a'j popol'o'j star'as unu apud ali'a ne kiel fremd'ul'o'j, ne kiel konkur'ant'o'j, sed kiel frat'o'j, kiu'j ne al'trud'ant'e unu la ali'a si'a'n lingv'o'n, kompren'as si'n reciprok'e, ne suspekt'as unu la ali'a'n pro mal'lum'o ili'n divid'ant'a, am'as si'n reciprok'e kaj prem'as al si reciprok'e la man'o'j'n ne hipokrit'e, kiel ali'naci'an'o al ali'naci'an'o, sed sincer'e, kiel hom'o al hom'o. Ni konsci'u bon'e la tut'a'n grav'ec'o'n de la hodiaŭ'a tag'o, ĉar hodiaŭ inter la gast'am'a'j mur'o'j de Bulonj'o-sur-Mar'o kun'ven'is ne Franc'o'j kun Angl'o'j, ne Rus'o'j kun Pol'o'j, sed hom'o'j kun kom'o'j. Ben'at'a est'u la tag'o, kaj grand'a'j kaj glor'a'j est'u ĝi'a'j sekv'o'j!

Ni kun'ven'is hodiaŭ, por montr'i al la mond'o, per fakt'o'j ne'refut'ebl'a'j, tio'n, kio'n la mond'o ĝis nun ne vol'is kred'i. Ni montr'os al la mond'o, ke reciprok'a kompren'iĝ'ad'o inter person'o'j de mal'sam'a'j naci'o'j est'as tut'e bon'e ating'ebl'a, ke por ĉi tio tut'e ne est'as neces'e, ke unu popol'o humil'ig'u aŭ en'glut'u ali'a'n, ke la mur'o'j inter la popol'o'j tut'e ne est'as io neces'eg'a kaj etern'a, ke reciprok'a kompren'iĝ'ad'o inter kre'it'aĵ'o'j de tiu sam'a spec'o est'as ne ia fantazi'a rev'o, sed aper'o tut'e natur'a, kiu pro tre bedaŭr'ind'a'j kaj hont'ind'a'j cirkonstanc'o'j est'is nur tre long'e prokrast'it'a, sed kiu pli aŭ mal'pli fru'e nepr'e dev'is ven'i kaj kiu fin'e nun ven'is, kiu nun el'paŝ'as ankoraŭ tre mal'kuraĝ'e, sed, unu foj'o'n ek'ir'int'e, jam ne halt'os kaj baldaŭ tiel potenc'eg'e ek'reg'os en la mond'o, ke ni'a'j nep'o'j eĉ ne vol'os kred'i, ke est'is iam ali'e, ke la hom'o'j, la reĝ'o'j de la mond'o, long'a'n temp'o'n ne kompren'is unu la ali'a'n! Ĉiu, kiu dir'as, ke neŭtral'a art'a lingv'o est'as ne ebl'a, ven'u al ni, kaj li konvert'iĝ'os. Ĉiu, kiu dir'as, ke la parol'a'j organ'o'j de ĉiu'j popol'o'j est'as mal'sam'a'j, ke ĉiu el'parol'as art'a'n lingv'o'n ali'e kaj la uz'ant'o'j de tia lingv'o ne pov'as kompren'i unu la ali'a'n, ven'u al ni, kaj, se li est'as hom'o honest'a kaj ne vol'as konsci'e mensog'i, li konfes'os, ke li erar'is. Li promen'ad'u en la ven'ont'a'j tag'o'j en la strat'o'j de Bulonj'o-sur-Mar'o, li observ'ad'u, kiel bon'eg'e si'n kompren'as reciprok'e la reprezent'ant'o'j de la plej divers'a'j naci'o'j, li demand'u la renkont'at'a'j'n esperant'ist'o'j'n, kiom mult'e da temp'o aŭ mon'o ĉiu el ili dediĉ'is por el'lern'i la art'a'n lingv'o'n, li kompar'u tio'n ĉi kun la grand'eg'a'j ofer'o'j, kiu'j'n postul'as la lern'ad'o de ĉiu lingv'o natur'a, — kaj, se li est'as hom'o honest'a, li ir'u en la mond'o'n kaj ripet'ad'u laŭt'e: “Jes, lingv'o art'a est'as tut'e ebl'a, kaj la reciprok'a kompren'iĝ'ad'o de hom'o'j per neŭtral'a art'a lingv'o est'as ne sol'e tut'e ebl'a, sed eĉ tre kaj tre facil'a.” Est'as ver'o, ke mult'a'j el ni posed'as ni'a'n lingv'o'n ankoraŭ tre mal'bon'e kaj mal'facil'e balbut'as, anstataŭ parol'i flu'e; sed, kompren'ant'e ili'a'n balbut'ad'o'n kun la perfekt'e flu'a parol'ad'o de ali'a'j person'o'j, ĉiu konscienc'a observ'ant'o facil'e rimark'os, ke la kaŭz'o de la balbut'ad'o kuŝ'as ne en la lingv'o, sed nur en la ne'sufiĉ'a ekzerc'it'ec'o de la dir'it'a'j person'o'j.

Post mult'a'j mil'jar'o'j da reciprok'a surd'a-mut'ec'o kaj batal'ad'o, nun en Bulonj'o-sur-Mar'o fakt'e komenc'iĝ'as en pli grand'a mezur'o la reciprok'a kompren'iĝ'ad'o kaj frat'iĝ'ad'o de la divers'popol'a'j membr'o'j de la hom'ar'o; kaj unu foj'o'n komenc'iĝ'int'e, ĝi jam ne halt'os, sed ir'ad'as antaŭ'e'n ĉiam pli kaj pli potenc'e, ĝis la last'a'j ombr'o'j de la etern'a mal'lum'o mal'aper'as por ĉiam. Grav'eg'a'j est'as la nun'a'j tag'o'j en Bulonj'o-sur-Mar'o, kaj ili est'u ben'at'a'j!

En la unu'a kongres'o de la esperant'ist'o'j est'as neces'e dir'i kelk'a'j'n vort'o'j'n pri la ĝis'nun'a'j batal'ant'o'j de ni'a afer'o. Sed antaŭ ol mi parol'os pri la batal'ant'o'j special'e esperant'ist'a'j, mi sent'as la dev'o'n dir'i ĉi tie kelk'a'j'n vort'o'j'n pri unu hom'o, kiu hav'as tre grand'a'j'n merit'o'j'n en ni'a afer'o kaj al kiu bedaŭr'ind'e la esperant'ist'o'j oft'e rilat'as mal'just'e nur tial, ĉar li, mult'e far'int'e por la ide'o de lingv'o inter'naci'a ĝeneral'e, ne aparten'as tamen al la amik'o'j de tiu special'a lingv'a form'o, por kiu ni batal'as. Mi parol'as pri la tre estim'ind'a sinjor'o Johann Martin Schleyer, la aŭtor'o de Volapuk. La lingv'a form'o, por kiu labor'is tiu respekt'at'a mal'jun'ul'o, montr'iĝ'is ne bon'a, kaj la afer'o, por kiu li batal'is, baldaŭ fal'is, kaj per si'a fal'o ĝi al'port'is grand'a'n mal'util'o'n al ni'a ide'o en'tut'e kaj precip'e al tiu special'a form'o de la ide'o, por kiu ni batal'as. Sed ni dev'as est'i just'a'j, ni dev'as taks'i ĉiu'n hom'o'n ne laŭ li'a venk'o aŭ mal'venk'o, sed laŭ li'a'j labor'o'j. Kaj la labor'o'j kaj merit'o'j de sinjor'o Schleyer est'is tre grand'a'j. Kun grand'a fervor'o li labor'is por la ide'o de lingv'o inter'naci'a en la daŭr'o de mult'a'j jar'o'j; dum mult'a'j person'o'j don'ad'is nur nud'a'j'n projekt'o'j'n, li est'is la unu'a, kiu hav'is sufiĉ'e da pacienc'o, por el'labor'i plen'a'n lingv'o'n de la komenc'o ĝis la fin'o (kvankam Esperant'o tiam est'is jam pret'a, ĝi ne est'is ankoraŭ publik'ig'it'a), kaj ne est'as li'a kulp'o, se la lingv'o montr'iĝ'is ne praktik'a. Li est'is la unu'a, kiu per sen'lac'a labor'ad'o vek'is la interes'o'n de la mond'o por la ide'o de lingv'o neŭtral'a, kaj ne est'as li'a kulp'o, se li'a fal'int'a afer'o por long'a temp'o mal'varm'ig'is la mond'o'n por ĉia art'a lingv'o. Li vol'is far'i grand'a'n bon'o'n, kaj por la ating'o de tiu bon'o li labor'is tre mult'e kaj fervor'e, kaj ni dev'as li'n taks'i ne laŭ li'a sukces'o, sed laŭ li'a vol'o kaj labor'o. Se la ide'o de lingv'o inter'naci'a iam venk'os la mond'o'n — tut'e egal'e, ĉu ĝi est'os sub la form'o de Esperant'o aŭ de ia ali'a lingv'o — la nom'o de Schleyer okup'os ĉiam la plej honor'a'n lok'o'n en la histori'o de ni'a ide'o, kaj tiu'n ĉi nom'o'n la mond'o neniam forges'os. Mi esper'as, ke mi esprim'os la opini'o'n de ĉiu'j part'o'pren'ant'o'j en ni'a kongres'o, se mi dir'os: “Ni esprim'as ni'a'n kor'a'n dank'o'n al sinjor'o Schleyer, la unu'a kaj plej energi'a pionir'o de la ide'o de neŭtral'a lingv'o inter'naci'a!”

Nun mi trans'ir'os al la labor'ant'o'j special'e esperant'ist'a'j. Ne ven'is ankoraŭ la temp'o skrib'i oficial'a'n histori'o'n de ni'a afer'o, kaj mi tim'as, ke mi pov'us far'i i'a'n publik'a'n mal'just'aĵ'o'n al tiu aŭ ali'a person'o ĉe la kompar'a taks'ad'o de la merit'o'j de la divers'a'j batal'ant'o'j. Tial mi ne nom'os ĉiu'n el ili apart'e, sed al ĉiu'j kun'e mi esprim'as kor'a'n dank'o'n pri ili'a labor'ad'o en la nom'o de ĉiu'j amik'o'j de Esperant'o. Dek ok jar'o'j pas'is de la tag'o, kiam Esperant'o aper'is en la mond'o. Ne facil'a'j est'is ĉi tiu'j dek ok jar'o'j. Nun mi vid'as antaŭ mi grand'eg'a'n nombr'o'n da varm'eg'a'j amik'o'j de Esperant'o, kiu'j reprezent'as per si preskaŭ ĉiu'j'n land'o'j'n de la ter'a glob'o, preskaŭ ĉiu'j'n naci'o'j'n de la mond'o, ĉiu'j'n rang'o'j'n, stat'o'j'n kaj klas'o'j'n de la hom'o'j. Tre grand'a kaj vast'a est'as jam ni'a literatur'o, tre mult'a'j est'as ni'a'j gazet'o'j, en la tut'a mond'o ni hav'as nun grup'o'j'n kaj klub'o'j'n esperant'ist'a'j'n, kaj al neni'u kler'a hom'o en la mond'o la nom'o de ni'a afer'o nun est'as jam ne'kon'at'a. Kiam mi rigard'as la nun'a'n bril'ant'a'n stat'o'n de ni'a afer'o, mi re'memor'as kor'tuŝ'it'e pri la unu'a'j pionir'o'j, kiu'j labor'is por ni'a afer'o en tiu mal'ĝoj'a temp'o, kiam ni ĉie renkont'ad'is ankoraŭ nur mok'o'n kaj persekut'o'n. Mult'a'j el ili viv'as ankoraŭ kaj ili rigard'as nun kun ĝoj'o la frukt'o'j'n de si'a labor'ad'o. Sed ho ve, mult'a'j el ni'a'j pionir'o'j jam ne viv'as. Dek ok jar'o'j est'as grand'a pec'o da temp'o. En tiu ĉi grand'a spac'o da temp'o la mort'o rab'is al ni tre mult'e el ni'a'j fervor'a'j kun'batal'ant'o'j. Cit'i ĉiu'j'n nom'o'j'n est'us nun afer'o ne ebl'a; mi nom'os nur kelk'a'j'n el ili. La plej fru'e for'las'is ni'n Leopold'o Einstein, la unu'a energi'a propagand'ist'o de ni'a afer'o; li'a mort'o est'is grand'a bat'o por ni'a afer'o en'tut'e, kaj special'e por ĝi'a dis'vast'iĝ'ad'o en German'uj'o. Post'e la mort'o rab'is al ni Jozefon Wasniewski, la simpati'a'n kaj de ĉiu'j am'at'a'n apostol'o'n de ni'a afer'o en Pol'uj'o. Kaj antaŭ kelk'e da jar'o'j mort'is tiu person'o, al kiu Esperant'o ŝuld'as mult'e, tre mult'e kaj sen kiu ni'a afer'o nun ebl'e tut'e ne ekzist'us: mi parol'as pri la ne'forges'ebl'a W.H.Trompeter. Neniam parol'ant'e pri si, postul'ant'e por neni'a'n dank'o'n, li pren'is sur si'a'j'n ŝultr'o'j'n ni'a'n tut'a'n afer'o'n, kiam ĝi trov'iĝ'is en la plej mal'facil'a'j cirkonstanc'o'j; li sol'a sub'ten'ad'is ĝi'n tiel long'e, ĝis la nombr'o de la esperant'ist'o'j far'iĝ'is sufiĉ'e grand'a, por sub'ten'ad'i la afer'o'n per fort'o'j komun'a'j. Kiel li ĝoj'us nun, se li vid'us la nun'a'n stat'o'n de ni'a afer'o!

Krom la nom'it'a'j tri person'o'j est'as ankoraŭ grand'a, ho ve, tre grand'a nombr'o da person'o'j, kiu'j mult'e labor'is por ni'a afer'o kaj ne pov'as vid'i la frukt'o'j'n de si'a'j labor'o'j. Ili mort'is korp'e, sed ili ne mort'is en ni'a memor'o. Mi propon'as, estim'at'a'j sinjor'in'o'j kaj sinjor'o'j, ke ni honor'u ili'a'n memor'o'n per lev'iĝ'o de ni'a'j seĝ'o'j. Al la ombr'o'j de ĉiu'j mort'int'a'j batal'ant'o'j esperant'ist'a'j la unu'a kongres'o esperant'ist'a esprim'as si'a'n respekt'o'n kaj pi'a'n salut'o'n.

Baldaŭ komenc'iĝ'os la labor'o'j de ni'a kongres'o, dediĉ'it'a al ver'a frat'iĝ'o de la hom'ar'o. En tiu ĉi solen'a moment'o mi'a kor'o est'as plen'a de io ne'difin'ebl'a kaj mister'a, kaj mi sent'as la dezir'o'n facil'ig'i la kor'o'n per ia preĝ'o, turn'i mi'n al iu plej alt'a fort'o kaj al'vok'i ĝi'a'n help'o'n kaj ben'o'n. Sed tiel sam'e kiel mi en la nun'a moment'o ne est'as ia naci'an'o, sed simpl'a hom'o, tiel sam'e mi ankaŭ sent'as, ke en tiu ĉi moment'o mi ne aparten'as al ia naci'a aŭ parti'a religi'o, sed mi est'as nur hom'o. Kaj en la nun'a moment'o star'as inter mi'a'j anim'a'j okul'o'j nur tiu alt'a moral'a Fort'o, kiu'n sent'as en si'a kor'o ĉiu hom'o, kaj al tiu ĉi ne'kon'at'a Fort'o mi turn'as mi'n kun mi'a preĝ'o:

7. Aŭgust'o 1905

Parol'ad'o en la Unu'a Ĝeneral'a Kun'ven'o

La organiz'ant'a komitat'o far'is al mi la honor'o'n, elekt'i mi'n kiel prezid'ant'o'n de l’ kongres'o kaj mi akcept'is tiu'n ĉi rol'o'n kun dank'o. Sed kompren'ebl'e mi sol'e est'as tro mal'fort'a por konduk'i la afer'o'j'n de l’ kongres'o; tial vi hav'u la bon'ec'o'n, elekt'i kiel help'o'n por mi, kelk'a'j'n vic'prezid'ant'o'j'n. Oni propon'is al mi la nom'o'j'n, kiu'j'n mi nun prezent'as al vi. Est'as:

• s-ro rektor'o Boirac el Franc'uj'o;
• s-ro advokat'o Michaux, la organiz'ant'a prezid'ant'o;
• s-ro general'o Sébert, membr'o de l’ akademi'o;
• s-ro kolonel'o Pollen el Angl'uj'o;
• s-ro d-ro Mybs el German'uj'o.

Nun tio ĉi est'as la provizor'a ofic'ist'ar'o, kiu'n ni ebl'e plen'ig'os per la prezid'ant'o'j de la naci'a'j societ'o'j en unu de la ven'ont'a'j kun'ven'o'j.

La tem'o de ni'a hodiaŭ'a parol'ad'o est'as la “Deklaraci'o”. Sed antaŭ ĉio ni bezon'as sekretari'o'j'n; mi propon'as al vi kvar nom'o'j'n; est'as:

• s-ro Kühnl, el Praha
• s-ro Grabovski el Varsovio;
• s-ro Dervaux el Bulonj'o;
• s-ro Boulet el Bulonj'o

Nun mi pet'as la elekt'it'a'j'n person'o'j'n, ven'i al mi kaj don'i al mi si'a'n help'o'n.

Kelk'a'j'n vort'o'j'n mi dev'as nun dir'i pri la dezir'o'j, kiu'j'n esprim'is mal'grand'a kun'ven'o de l’ aŭtor'o'j de projekt'o'j. Ni hav'is tiu'n kun'ven'o'n antaŭ unu hor'o kaj, ĉar la divers'a'j projekt'o'j est'as la ĉef'a afer'o de ni'a parol'ad'o en la kun'ven'o'j, ni decid'is esprim'i al la kongres'o la dezir'o'n, ke ni far'u nur diskut'ad'o'j'n pri la projekt'o'j, ne decid'o'j'n. Ĉar ŝajn'is al ni, ke far'i iu'n ajn decid'o'n, est'as tro fru'e. La projekt'o'j ne est'as pret'a'j por tio. Ni do far'os nur diskut'ad'o'j'n kaj en la fin'o de l’ kongres'o mi far'os la demand'o'n, ĉu vi akcept'as mi'a'n manier'o'n de konduk'o de l’ kongres'o, ke ĉio dir'it'a est'as nur projekt'o aŭ propon'o; krom tio ni perd'os tro mult'e da temp'o por pri'parol'i la divers'a'j'n tem'o'j'n. Ni do parol'u pri projekt'o'j nur en princip'o, kaj antaŭ ĉio ni elekt'u la projekt'o'j'n, kiu'j ne est'as pres'it'a'j. Mi don'os la vort'o'n do al la sinjor'o'j, kies projekt'o'j ne est'as ankoraŭ kon'at'a'j; post'e ni parol'u pri la demand'o, ĉu est'as neces'e, kre'i lig'o'n aŭ centr'a'n komitat'o'n, ne parol'ant'e pri divers'a'j detal'o'j.

Kiam la kongres'o est'os fin'it'a, tiam ni pov'as propon'i provizor'a'n komitat'o'n, kiu, apog'ant'e sur divers'a'j opini'o'j, far'os si'a'n labor'o'n en la daŭr'o de la tut'a jar'o! Post'e en la sekv'ont'a kongres'o ĝi prezent'os al ni program'o'n de la labor'o kaj tiam ni pov'os far'i definitiv'a'j'n decid'o'j'n.

Laŭ la program'o, la unu'a kun'ven'o est'as dediĉ'it'a al la “Deklaraci'o”, kiu'n mi vol'as propon'i al vi. Ĉar est'as mult'a'j person'o'j, kiu'j ne hav'as klar'ec'o'n pri ni'a afer'o, ili dezir'as, ke ni far'u iu'n ajn decid'o'n; tial mi propon'as al vi la “Deklaraci'o'n”; mi leg'as al vi mi'a'n projekt'o'n kaj mi pet'as vi'n, dir'i al mi, ĉu vi ĝi'n akcept'as en princip'o. Por la detal'o'j ni elekt'os provizor'a'n komitat'o'n, kiu sever'e prov'os la tekst'o'n, kaj la definitiv'a'n ni prezent'os al vi en unu de la ven'ont'a'j kun'ven'o'j. Mi leg'as nun la projekt'a'n tekst'o'n de la “Deklaraci'o”:*

[For'ig'it'a: Ĉi tie sekv'is origin'e la projekt'at'a tekst'o de la 'Deklaraci'o']

Ĉar est'as mult'a'j, kiu'j ne bon'e kon'as la rilat'o'j'n de la kolekt'o aprob'it'a, mi klar'ig'os en kelk'a'j vort'o'j la afer'o'n. Sed por evit'i ĉiu'n mal'pac'o'n, mi dev'as sci'ig'i vi'n, ke mi esper'as post inter'konsent'o kun la firm'o Hachette, ke nun ĉiu'j kaŭz'o'j de mal'pac'o mal'aper'as.

En la komenc'o de mi'a batal'ad'o mi ne trov'is i'a'n ali'a'n manier'o'n, por gard'i la lern'ant'o'j'n de mal'bon'a'j libr'o'j. Monopol'o neni'a ekzist'as en ni'a afer'o kaj neniam ekzist'os. La ĉef'a kaj sol'a, kiu'n mi don'is, est'as privilegi'o'n; mi ripet'as la vort'o'n: ne monopol'o'n, nur privilegi'o'n! Por tio, laŭ la dezir'o de l’ esperant'ist'o'j, mi vol'is hav'i i'a'n firm'o'n potenc'a'n, kaj neni'a vol'us akcept'i sen ke ĝi ricev'u i'a'n privilegi'o'n. Tial al la firm'o Hachette mi las'is person'a'n privilegi'o'n pri mi'a'j verk'o'j kaj ne de l’ ali'a'j verk'o'j. Est'as do neni'a ombr'o de supoz'o!

Vi nun aŭd'is la “Deklaraci'o'n” kaj mi pet'as vi'n, nun privat'e pri'pens'i ĝi'a'n en'hav'o'n. Ni elekt'is komitat'o'n por pri'parol'i la definitiv'a'n tekst'o'n. - Oni ni'n nun atend'as ĉe la festen'o! Ĉiu'j'n afer'o'j'n, kiu'j'n ni ne pov'os pri'parol'i hodiaŭ, ni pov'as pri'parol'i en la ven'ont'a'j kun'ven'o'j.

Oficial'a Parol'ad'o ĉe la Festen'o

Ge'sinjor'o'j — Bedaŭr'ind'e mi ne pov'as tiel bel'e parol'i, kiel antaŭ mi s-ro Michaux. Neniam mi parol'as publik'e; pardon'u do mi'n, se ebl'e mi ne tut'e flu'e parol'as. Simpl'e per kelk'a'j vort'o'j mi vol'as turn'i vi'a'n atent'o'n sur la hom'o'n, al kiu ni dank'as en la nun'a moment'a la grand'a'n plezur'o'n. Ni ĝi'n dank'as al s-ro Michaux, la sen'lac'a organiz'ant'o de la kongres'o. Labor'o'n li pren'is sur si'n ne mal'grand'a'n; li zorg'is pri ĉio, temp'o'n kaj vol'o'n li don'is por la organiz'ad'o de ni'a grav'a fest'o. Tial antaŭ ĉio mi lev'as mi'a'n glas'o'n al la san'o de s-ro Michaux kaj de ĉiu'j li'a'j help'ant'o'j.

Post'e mi dev'as antaŭ ĉio memor'i pri la urb'o Bulonj'o-sur-Mar'o, en kiu ni trov'is tiel bon'vol'a'n gast'am'o'n. Mi'a'n glas'o'n mi lev'as pro la bon'a stat'o, la glor'o kaj la honor'a de la urb'o Bulonj'o, la san'o de la urb'estr'ar'a, kaj de la reprezent'ant'o de la komerc'a ĉambr'o. Mi lev'as mi'a'n glas'o'n por la bon'a stat'o de la grand'a kaj glor'a land'o Franc'uj'o.

Tiu ĉi land'o hav'as la simpati'o'n de la mond'o, de ĉiu'j popol'o'j. Por ni esperant'ist'o'j ĝi dev'as est'i ankoraŭ pli kar'a. Ni pov'as dir'i, Franc'uj'o est'as la land'o, kiu mult'e far'is por ni'a afer'o. Franc'uj'o est'as ĉiam la unu'a land'o en ĉio, kio promes'as iu'n bon'o'n al la hom'ar'o. Nun mi vol'as ankaŭ trink'i por la san'o de ĉiu'j frat'o'j kaj frat'in'o'j esperant'ist'a'j. Ekzist'as tre mult'a'j en divers'a'j land'o'j kaj urb'o'j, kiu'j volont'e part'o'pren'us kun ni al la grand'a kongres'o, sed ili ne pov'is ven'i. Ni trink'u por ili'a san'o. En la fin'o ni trink'u en'tut'e ĝeneral'e por la glor'o de la tut'a hom'ar'a kun'frat'iĝ'o de ĉiu'j popol'o'j. Sed ni esper'u, ke tio ĉi ne est'as nur vort'o'j, tio ĉi far'iĝ'u tut'e real'a fakt'o, ke ni hav'u en la mond'o grand'a'n famili'o'n ge'frat'a'n.

Du'a Kongres'o 1906 en Genève

Estim'at'a'j sinjor'in'o'j kaj sinjor'o'j! Mi esper'as, ke mi plen'um'os la dezir'o'n de ĉiu'j al'est'ant'o'j, se en la moment'o de la mal'ferm'o de ni'a du'a kongres'o mi esprim'os en la nom'o de vi ĉiu'j mi'a'n kor'a'n dank'o'n al la brav'a svis'a land'o por la gast'am'ec'o, kiu'n ĝi montr'is al ni'a kongres'o, kaj al li'a Moŝt'o la Prezid'ant'o de la Svis'a Konfederaci'o, kiu afabl'e akcept'is antaŭ du monat'o'j ni'a'n deleg'it'ar'o'n. Apart'a'n salut'o'n al la urb'o Ĝenevo, kiu jam mult'a'j'n foj'o'j'n glor'e en'skrib'is si'a'n nom'o'n en la histori'o'n de divers'a'j grav'a'j inter'naci'a'j afer'o'j.

Permes'u al mi ankaŭ esprim'i en la nom'o de vi ĉiu'j kor'a'n dank'o'n al la organiz'int'o'j de la nun'a kongres'o, al la si'n'don'a'j svis'a'j esperant'ist'o'j, kiu'j tiel mult'e kaj sen'lac'e labor'is en la daŭr'o de la pas'int'a jar'o, fond'is preskaŭ en ĉiu'j urb'o'j de la svis'a land'o grup'o'j'n esperant'ist'a'j'n kaj diligent'e far'is ĉio'n, kio'n ili pov'is, por sukces'a pret'ig'o de ni'a kongres'o; al la Provizor'a Centr'a Organiz'a Komitat'o, kiu precip'e en la person'o de si'a prezid'ant'o tiel energi'e labor'is kaj tiel diligent'e zorg'is pri ĉiu'j prepar'o'j; fin'e — sed cert'e ne mal'plej grav'e — al tiu'j kaŝ'it'a'j amik'o'j, kiu'j per mal'avar'a fond'o de la Centr'a Ofic'ej'o don'is fortik'a'n fundament'o'n por ĉiu'j plej grav'a'j labor'o'j.

Sinjor'in'o'j kaj sinjor'o'j! Ĉe la mal'ferm'o de ni'a kongres'o vi atend'as de mi i'a'n parol'o'n; ebl'e vi atend'as de mi i'o'n oficial'a'n, i'o'n indiferent'a'n, pal'a'n kaj sen'en'hav'a'n, kiel est'as ordinar'e la oficial'a'j parol'o'j. Tia'n parol'o'n mi tamen ne pov'as don'i al vi. Mi ĝeneral'e ne am'as tia'j'n parol'o'j'n, sed precip'e nun, en la nun'a jar'o, tia sen'kolor'a oficial'a parol'o est'us grand'a pek'o de mi'a flank'o. Mi ven'as al vi el land'o, kie nun mult'a'j milion'o'j da hom'o'j mal'facil'e batal'as por liber'ec'o, por la plej element'a hom'a liber'ec'o, por la rajt'o'j de hom'o. Pri tio ĉi mi tamen ne parol'us al vi; ĉar se kiel privat'a hom'o ĉiu el vi ebl'e sekv'as kun interes'o la mal'facil'a'n batal'ad'o'n en la grand'a mult'e'milion'a land'o, tamen kiel esperant'ist'o'j'n tiu ĉi batal'ad'o ne pov'us vi'n tuŝ'i, kaj ni'a kongres'o hav'as neni'o'n komun'a'n kun afer'o'j politik'a'j. Sed krom la batal'ad'o pur'e politik'a, en la dir'it'a land'o est'as nun far'at'a io, kio ni'n kiel esperant'ist'o'j'n ne pov'as ne tuŝ'i: ni vid'as en tiu land'o kruel'a'n batal'ad'o'n inter la gent'o'j. Tie ne hom'o de unu land'o pro politik'a'j patr'o'land'a'j interes'o'j atak'as hom'o'j'n de ali'a land'o — tie la natur'a'j fil'o'j de sam'a land'o ĵet'as si'n kiel kruel'a'j best'o'j kontraŭ la tiel sam'e natur'a'j fil'o'j de tiu sam'a land'o nur tial, ĉar ili aparten'as al ali'a gent'o. Ĉiu'tag'e esting'iĝ'is tie mult'e da hom'a'j viv'o'j per batal'ad'o politik'a, sed mult'e pli da hom'a'j viv'o'j esting'iĝ'as tie ĉiu'tag'e per batal'ad'o inter'gent'a. Terur'a est'as la stat'o de afer'o'j en la mult'e'lingv'a Kaŭkazo, terur'a est'as la stat'o en la Okcident'a Rus'uj'o. Mal'ben'it'a, mil'foj'e mal'ben'it'a est'u la inter'gent'a mal'am'o!

Kiam mi est'is ankoraŭ infan'o, mi, en la urb'o Bjelostok, rigard'ad'is kun dolor'o la reciprok'a'n fremd'ec'o'n, kiu divid'as inter si la natur'a'j'n fil'o'j'n de sam'a land'o kaj sam'a urb'o. Kaj mi rev'is tiam, ke pas'os cert'a nombr'o da jar'o'j, kaj ĉio ŝanĝ'iĝ'os kaj bon'iĝ'os. Kaj pas'is efektiv'e cert'a nombr'o da jar'o'j, kaj anstataŭ mi'a'j bel'a'j sonĝ'o'j mi ek'vid'is terur'a'n efektiv'aĵ'o'n: en la strat'o'j de mi'a mal'feliĉ'a urb'o de nask'iĝ'o sovaĝ'a'j hom'o'j kun hak'il'o'j kaj fer'a'j stang'o'j si'n ĵet'is kiel plej kruel'a'j best'o'j kontraŭ trankvil'a'j loĝ'ant'o'j, kies tut'a kulp'o konsist'is nur en tio, ke ili parol'is ali'a'n lingv'o'n kaj hav'is ali'a'n gent'a'n religi'o'n, ol tiu'j ĉi sovaĝ'ul'o'j. Pro tio oni frakas'is la krani'o'j'n, kaj el'pik'is la okul'o'j'n al vir'o'j kaj vir'in'o'j, kaduk'a'j mal'jun'ul'o'j kaj sen'help'a'j infan'o'j! Mi ne vol'as rakont'i al vi la terur'a'j'n detal'o'j'n de la best'eg'a Bjelostok'a buĉ'ad'o; al vi kiel al esperant'ist'o'j mi vol'as nur dir'i, ke terur'e alt'a'j kaj dik'a'j est'as ankoraŭ la inter'popol'a'j mur'o'j, kontraŭ kiu'j ni batal'as.

Oni sci'as, ke ne la Rus'a gent'o est'as kulp'a en la best'a buĉ'ad'o en Bjelostok kaj mult'a'j ali'a'j urb'o'j, ĉar la Rus'a gent'o neniam est'is kruel'a kaj sang'avid'a; oni sci'as, ke ne la Tatar'o'j kaj Armen'o'j est'as kulp'a'j en la konstant'a buĉ'ad'o, ĉar ambaŭ gent'o'j est'as gent'o'j trankvil'a'j, ne dezir'as al'trud'i al iu si'a'n reg'ad'o'n, kaj la sol'a, kio'n ili dezir'as, est'as nur, ke oni las'u ili'n trankvil'e viv'i. Oni sci'as nun tut'e klar'e, ke kulp'a est'as ar'o da abomen'ind'a'j krim'ul'o'j, kiu'j per divers'a'j kaj plej mal'nobl'a'j rimed'o'j, per amas'e dis'met'at'a'j mensog'o'j kaj kalumni'o'j art'e kre'as terur'a'n mal'am'o'n inter unu'j gent'o'j kaj ali'a'j. Sed ĉu la plej grand'a'j mensog'o'j kaj kalumni'o'j pov'us don'i tia'j'n terur'a'j'n frukt'o'j'n, se la gent'o'j si'n reciprok'e bon'e kon'us, se inter ili ne star'us alt'a'j kaj dik'a'j mur'o'j, kiu'j mal'permes'as al ili liber'e komunik'iĝ'ad'i inter si kaj vid'i, ke la membr'o'j de ali'a'j gent'o'j est'as tut'e tia'j sam'a'j hom'o'j, kiel la membr'o'j de ni'a gent'o, ke ili'a literatur'o ne predik'as i'a'j'n terur'a'j'n krim'o'j'n, sed hav'as tiu'n sam'a'n etik'o'n kaj tiu'j'n sam'a'j'n ideal'o'j'n kiel ni'a? Romp'u, romp'u la mur'o'j'n inter la popol'o'j, don'i al ili la ebl'o'n, liber'e kon'at'iĝ'i kaj komunik'iĝ'i sur neŭtral'a fundament'o, kaj nur tiam pov'os mal'aper'i tia'j best'aĵ'o'j, kiu'j'n ni nun vid'as en divers'a'j lok'o'j!

Ni ne est'as tiel naiv'a'j, kiel pens'as pri ni kelk'a'j person'o'j; ni ne kred'as, ke neŭtral'a fundament'o far'os el la hom'o'j anĝel'o'j'n; ni sci'as tre bon'e, ke la hom'o'j mal'bon'a'j ankaŭ post'e rest'os mal'bon'a'j; sed ni kred'as, ke komunik'iĝ'ad'o kaj kon'at'iĝ'ad'o sur neŭtral'a fundament'o for'ig'os almenaŭ la grand'a'n amas'o'n de tiu'j best'aĵ'o'j kaj krim'o'j, kiu'j est'as kaŭz'at'a'j ne de mal'bon'a vol'o, sed simpl'e de si'n'ne'kon'ad'o kaj de dev'ig'at'a si'n'al'trud'ad'o.

Nun, kiam en divers'a'j lok'o'j de la mond'o la batal'ad'o inter la gent'o'j far'iĝ'is tiel kruel'a, ni, esperant'ist'o'j, dev'as labor'i pli energi'e ol iam. Sed por ke ni'a labor'ad'o est'u frukt'o'port'a, ni dev'as antaŭ ĉio bon'e klar'ig'i al ni la intern'a'n ide'o'n de la Esperant'ism'o. Ni ĉiu'j sen'konsci'e oft'e alud'ad'is tiu'n ĉi ide'o'n en ni'a'j parol'o'j kaj verk'o'j, sed neniam parol'is pri ĝi pli klar'e. Est'as jam temp'o, ke ni parol'u pli klar'e kaj preciz'e.

El la deklaraci'o unu'anim'e akcept'it'a en la Boulogne’a kongres'o, ni ĉiu'j sci'as, kio est'as la Esperant'ism'o en rilat'o praktik'a; el tiu ĉi deklaraci'o ni ankaŭ sci'as, ke “esperant'ist'o est'as nom'at'a ĉiu person'o, kiu uz'as la lingv'o'n Esperant'o tut'e egal'e, por kia'j cel'o'j li ĝi'n uz'as”. Esperant'ist'o sekv'e est'as ne sol'e tiu person'o, kiu uz'as Esperant'o'n sol'e kaj ekskluziv'e por cel'o'j praktik'a'j; esperant'ist'o ankaŭ est'as person'o, kiu uz'as Esperant'o'n, por gajn'i per ĝi mon'o'n; esperant'ist'o est'as person'o, kiu uz'as Esperant'o'n nur por amuz'iĝ'ad'i; esperant'ist'o fin'e est'as eĉ tiu person'o, kiu uz'as Esperant'o'n por cel'o'j plej mal'bon'a'j kaj mal'am'a'j. Sed krom la flank'o praktik'a, dev'ig'a por ĉiu'j kaj montr'it'a en la deklaraci'o, la Esperant'ism'o hav'as ankoraŭ ali'a'n flank'o'n, ne dev'ig'a'n, sed mult'e pli grav'a'n, flank'o'n ide'a'n. Tiu'n ĉi flank'o'n divers'a'j esperant'ist'o'j pov'as klar'ig'i al si en la plej divers'a manier'o kaj en la plej divers'a'j grad'o'j. Tial, por evit'i ĉiu'n mal'pac'o'n, la esperant'ist'o'j decid'is, las'i al ĉiu plen'a'n liber'ec'o'n akcept'i la intern'a'n ide'o'n de la Esperant'ism'o en tiu form'o kaj grad'o, kiel li mem dezir'as, aŭ — se li vol'as — eĉ tut'e ne akcept'i por la Esperant'ism'o i'a'n ide'o'n. Por de'met'i de unu'j esperant'ist'o'j ĉi'a'n respond'ec'o'n por la ag'o'j kaj ideal'o'j de ali'a'j esperant'ist'o'j, la Bulonj'a deklaraci'o preciz'ig'is la oficial'a'n, de ĉiu'j sen'disput'e akcept'it'a'n esenc'o'n de la Esperant'ism'o kaj al'don'is la sekv'ant'a'j'n vort'o'j'n: “Ĉiu ali'a esper'o aŭ rev'o, kiu'n tiu aŭ ali'a person'o lig'as kun la Esperant'ism'o, est'as li'a afer'o pur'e privat'a, por kiu la Esperant'ism'o ne respond'as”. Sed bedaŭr'ind'e la vort'o'n “privat'a” kelk'a'j amik'o'j-esperant'ist'o'j klar'ig'is al si en la senc'o de “mal'permes'at'a”, kaj tia'manier'e, anstataŭ konserv'i por la intern'a ide'o de la Esperant'ism'o la ebl'o'n tut'e liber'e dis'volv'iĝ'i, ili vol'is tiu'n ide'o'n tut'e mort'ig'i.

Se ni, batal'ant'o'j por Esperant'o, propr'a'vol'e don'is al la vast'a mond'o plen'a'n rajt'o'n rigard'i Esperant'o'n nur de ĝi'a flank'o praktik'a kaj uz'ad'i ĝi'n nur por ni'a util'o, tio ĉi kompren'ebl'e al neni'u don'as la rajt'o'n postul'i, ke ni ĉiu'j vid'u en Esperant'o nur afer'o'n praktik'a'n. Bedaŭr'ind'e en la last'a temp'o inter la esperant'ist'o'j aper'is tia'j voĉ'o'j, kiu'j dir'as: “Esperant'o est'as nur lingv'o; evit'u lig'i eĉ tut'e privat'e la Esperant'ism'o'n kun ia ide'o, ĉar ali'e oni pens'os ke ni ĉiu'j hav'as tiu'n ide'o'n, kaj ni mal'plaĉ'os al divers'a'j person'o'j, kiu'j ne am'as tiu'n ide'o'n!” Ho kia'j vort'o'j! El la tim'o, ke ni ebl'e ne plaĉ'os al tiu'j person'o'j, kiu'j mem vol'as uz'i Esperant'o'n nur por afer'o'j praktik'a'j por ili, ni dev'as ĉiu'j el'ŝir'i el ni'a kor'o tiu'n part'o'n de la Esperant'ism'o, kiu est'as la plej grav'a, la plej sankt'a, tiu'n ide'o'n, kiu est'is la ĉef'a cel'o de la afer'o de Esperant'o, kiu est'is la stel'o, kiu ĉiam gvid'ad'is ĉiu'j'n batal'ant'o'j'n por Esperant'o! Ho, ne, ne, neniam! Kun energi'a protest'o ni for'ĵet'as tiu'n ĉi postul'o'n. Se ni'n, la unu'a'j'n batal'ant'o'j'n por Esperant'o, oni dev'ig'os, ke ni evit'u en ni'a ag'ad'o ĉio'n ide'a'n, ni indign'e dis'ŝir'os kaj brul'ig'os ĉio'n, kio'n ni skrib'is por Esperant'o, ni neni'ig'os kun dolor'o la labor'o'j'n kaj ofer'o'j'n de ni'a tut'a viv'o, ni for'ĵet'os mal'proksim'e'n la verd'a'n stel'o'n, kiu sid'as sur ni'a brust'o, kaj ni ek'kri'os kun abomen'o: “Kun tia Esperant'o, kiu dev'as serv'i ekskluziv'e nur al cel'o'j de komerc'o kaj praktik'a util'ec'o, ni vol'as hav'i neni'o'n komun'a'n!” Ven'os iam la temp'o, kiam Esperant'o, far'iĝ'int'e posed'aĵ'o de la tut'a hom'ar'o, perd'os si'a'n karakter'o'n ide'a'n; tiam ĝi far'iĝ'os jam nur lingv'o, oni jam ne batal'ad'os por ĝi, oni nur tir'ad'os el ĝi profit'o'n. Sed nun, kiam preskaŭ ĉiu'j esperant'ist'o'j est'as ankoraŭ ne profit'ant'o'j, sed nur batal'ant'o'j, ni ĉiu'j konsci'as tre bon'e, ke al labor'ad'o por Esperant'o instig'as ni'n ne la pens'o pri praktik'a util'ec'o, sed nur la pens'o pri la sankt'a, grand'a kaj grav'a ide'o, kiu'n lingv'o inter'naci'a en si en'hav'as. Tiu ĉi ide'o — vi ĉiu'j sent'as ĝi'n tre bon'e — est'as frat'ec'o kaj just'ec'o inter ĉiu'j popol'o'j. Tiu ĉi ide'o akompan'ad'is Esperant'ism'o'n de la unu'a moment'o de ĝi'a nask'iĝ'o ĝis la nun'a temp'o. Ĝi instig'is la aŭtor'o'n de Esperant'o, kiam li est'is ankoraŭ mal'grand'a infan'o; kiam antaŭ du'dek ok jar'o'j rond'et'o de jun'a'j divers'gent'a'j gimnazi'an'o'j fest'is la unu'a'n sign'o'n de viv'o de la est'ont'a Esperant'o, ili kant'is kant'o'n, en kiu post ĉiu strof'o est'is ripet'at'a'j la vort'o'j: “mal'amik'ec'o de la naci'o'j, fal'u, fal'u, jam est'as temp'o”.

Ni'a himn'o kant'as pri la “nov'a sent'o, kiu ven'is en la mond'o'n”, ĉiu'j verk'o'j, vort'o'j kaj ag'o'j de la iniciator'o kaj de la nun'a'j esperant'ist'o'j ĉiam spir'as tut'e klar'e tiu'n sam'a'n ide'o'n. Neniam ni kaŝ'is ni'a'n ide'o'n, neniam pov'is est'i eĉ la plej mal'grand'a dub'o pri ĝi, ĉar ĉiu parol'is pri ĝi, kaj si'n'don'e labor'is. Kial do al'iĝ'is al ni la person'o'j, kiu'j vid'as en Esperant'o “nur lingv'o'n”? Kial ili ne tim'is, ke la mond'o kulp'ig'os ili'n pri grand'a krim'o, nom'e pri la dezir'o, help'i al iom-post-iom'a unu'iĝ'o de la hom'ar'o? Ĉu ili ne vid'as, ke ili'a'j parol'o'j est'as kontraŭ'a'j al ili'a'j propr'a'j sent'o'j kaj ke ili sen'konsci'e rev'as pri tio sam'a, pri kio ni rev'as, kvankam pro ne'ĝust'a tim'o antaŭ sen'senc'a'j atak'ant'o'j ili pen'as tio'n ĉi ne'i?

Se mi, la tut'a'n pli bon'a'n part'o'n de mi'a viv'o mem'vol'e pas'ig'is en grand'a'j sufer'o'j kaj ofer'o'j kaj ne rezerv'is por mi eĉ i'a'n rajt'o'n de aŭtor'ec'o — ĉu mi far'is tio'n ĉi pro ia praktik'a util'ec'o? Se la unu'a'j esperant'ist'o'j pacienc'e el'met'ad'is si'n ne sol'e al konstant'a mok'ad'o, sed eĉ al grand'a'j ofer'o'j, kaj ekzempl'e unu mal'riĉ'a instru'ist'in'o long'a'n temp'o'n sufer'is mal'sat'o'n, nur por ke ŝi pov'u ŝpar'i iom da mon'o per la propagand'o de Esperant'o — ĉu ili ĉiu'j far'is tio'n ĉi pro ia praktik'a util'ec'o?

Se oft'e person'o'j al'forĝ'it'a'j al la lit'o de mort'o skrib'ad'is al mi, ke Esperant'o est'as la sol'a konsol'o de ili'a fin'iĝ'ant'a viv'o, ĉu ili pens'is tiam pri ia praktik'a util'ec'o? Ho, ne, ne, ne! Ĉiu'j memor'is nur pri la intern'a ide'o en'ten'at'a en la Esperant'ism'o; ĉiu'j ŝat'is Esperant'o'n ne tial, ke ĝi al'proksim'ig'as reciprok'e la korp'o'j'n de la hom'o'j, eĉ ne tial, ke ĝi al'proksim'ig'as la cerb'o'j'n de la hom'o'j, sed nur tial, ke ĝi al'proksim'ig'as ili'a'j'n kor'o'j'n.

Vi memor'as, kiel fort'e ni ĉiu'j est'is entuziasm'ig'it'a'j en Bulonj'o sur Mar'o. Ĉiu'j person'o'j, kiu'j part'o'pren'is en la tie'a kongres'o, konserv'is pri ĝi la plej agrabl'a'n kaj plej entuziasm'a'n memor'o'n por la tut'a viv'o, ĉiu'j ĝi'n nom'as “la ne'forges'ebl'a kongres'o”. Kio do tiel entuziasm'ig'is la membr'o'j'n de la kongres'o? Ĉu la amuz'o'j per si mem? Ne, ĉiu ja pov'as hav'i sur ĉiu paŝ'o mult'e pli grand'a'j'n amuz'o'j'n, aŭskult'i teatr'aĵ'o'j'n kaj kant'o'j'n mult'e pli bon'a'j'n kaj plen'um'at'a'j'n ne de ne'spert'a'j diletant'o'j, sed de plej perfekt'a'j special'ist'o'j! Ĉu ni'n entuziasm'ig'is la grand'a talent'o de la parol'ant'o'j? Ne; ni tia'j'n ne hav'is en Bulonj'o. Ĉu la fakt'o, ke ni kompren'is ni'n reciprok'e? Sed en ĉiu kongres'o de sam'naci'an'o'j ni ja kompren'as ni'n ne mal'pli bon'e, kaj tamen neni'o ni'n entuziasm'ig'is. Ne, vi ĉiu'j sent'as tre bon'e, ke ni'n entuziasm'ig'is ne la amuz'o'j per si mem, ne la reciprok'a si'n'kompren'ad'o per si mem, ne la praktik'a util'ec'o, kiu'n Esperant'o montr'is, sed la intern'a ide'o de la Esperant'ism'o, kiu'n ni ĉiu'j sent'is en ni'a kor'o. Ni sent'is, ke komenc'iĝ'as la fal'ad'o de la mur'o'j inter la popol'o'j, ni sent'is la spirit'o'n de ĉiu'hom'a frat'ec'o. Ni konsci'is tre bon'e, ke, ĝis la fin'a mal'aper'o de la mur'o'j, est'as ankoraŭ tre kaj tre mal'proksim'e; sed ni sent'is, ke ni est'as atest'ant'o'j de la unu'a fort'a ek'bat'o kontraŭ tiu'j mur'o'j; ni sent'is, ke antaŭ ni'a'j okul'o'j flug'as ia fantom'o de pli bon'a est'ont'ec'o, fantom'o ankoraŭ tre nebul'a, kiu tamen de nun ĉiam pli kaj pli korp'iĝ'ad'os kaj potenc'iĝ'ad'os.

Jes, mi'a'j kar'a'j kun'labor'ant'o'j! Por la indiferent'a mond'o Esperant'o pov'as est'i nur afer'o de praktik'a util'ec'o. Ĉiu, kiu uz'as Esperant'o'n aŭ labor'as por ĝi, est'as esperant'ist'o, kaj ĉiu esperant'ist'o hav'as plen'a'n rajt'o'n vid'i en Esperant'o nur lingv'o'n simpl'a'n, mal'varm'a'n inter'naci'a'n kompren'iĝ'il'o'n, simil'a'n al la mar'a sign'ar'o, kvankam pli perfekt'a'n. Tia'j esperant'ist'o'j kred'ebl'e ne ven'as al ni'a'j kongres'o'j aŭ ven'os al ili nur por cel'o'j esplor'a'j, praktik'a'j aŭ por mal'varm'a diskut'ad'o pri demand'o'j pur'e lingv'a'j, pur'e akademi'a'j, kaj ili ne part'o'pren'os en ni'a ĝoj'o kaj entuziasm'o, kiu ebl'e ŝajn'os al ili naiv'a kaj infan'a. Sed tiu'j esperant'ist'o'j, kiu'j aparten'as al ni'a afer'o ne per si'a kap'o, sed per si'a kor'o, tiu'j ĉiam sent'os kaj ŝat'os en Esperant'o antaŭ ĉio ĝi'a'n intern'a'n ide'o'n; ili ne tim'os, ke la mond'o mok'e nom'as ili'n utopi'ist'o'j, kaj la naci'a'j ŝovinist'o'j eĉ atak'os ili'a'n ideal'o'n kvazaŭ krim'o'n; ili est'os fier'a'j pri tiu nom'o de utopi'ist'o'j. Ĉiu ni'a nov'a kongres'o fortik'ig'os en ili la am'o'n al la intern'a ide'o de la Esperant'ism'o, kaj iom post iom ni'a'j ĉiu'jar'a'j kongres'o'j far'iĝ'os konstant'a fest'o de la hom'ar'o kaj de hom'a frat'ec'o.

Tri'a Kongres'o 1907 en Cambridge

Kar'a'j sam'ide'an'o'j! Konform'e al la ĝis'nun'a mor'o, mi komenc'as mi'a'n parol'o'n per tio, ke mi permes'as al mi en la nom'o de ĉiu'j kongres'an'o'j esprim'i ni'a'n salut'o'n kaj dank'o'n al la land'o, kiu gast'am'e ni'n akcept'is, kaj precip'e al ni'a'j Brit'a'j sam'ide'an'o'j, kiu'j per mult'a'j labor'o'j kaj grand'a zorg'em'o pret'ig'is por ni tiu'n fest'o'n, en kiu ni nun ĉiu'j part'o'pren'as. De la moment'o, kiam ni'a'j Brit'a'j amik'o'j invit'is ni'n al si, ni ĉiu'j est'is konvink'it'a'j, ke ni'a kongres'o en ili'a land'o hav'os apart'a'n signif'o'n kaj est'os epok'o'far'ant'a. Kaj ne est'as mal'facil'e antaŭ'vid'i, ke ni'a esper'o ni'n ne tromp'os, ĉar tio'n ĉi garanti'as al ni ne sol'e la kon'at'a energi'o kaj si'n'don'ec'o de ni'a'j Brit'a'j amik'o'j, sed ankaŭ la karakter'o mem de ili'a land'o.

La fakt'o, ke ni kongres'as nun en glor'a universitat'a urb'o de Grand'a Brit'uj'o, hav'as grand'a'n signif'o'n. La kontraŭ'ul'o'j de ni'a ide'o konstant'e ripet'ad'is al ni, ke la Angl'e parol'ant'a'j popol'o'j neniam al ni al'iĝ'os, ĉar ne sol'e ili mal'pli ol ĉiu'j ali'a'j popol'o'j sent'as la bezon'o'n de lingv'o inter'naci'a, sed por ili la fortik'iĝ'ad'o de lingv'o inter'naci'a est'as rekt'e mal'util'a, ĉar tia lingv'o konkur'ad'os en la mond'o antaŭ ĉio kun la lingv'o Angl'a, kiu cel'as far'iĝ'i inter'naci'a. Kaj tamen rigard'u, kiel fort'e erar'is ni'a'j kontraŭ'ul'o'j! Rigard'u, kiel mult'op'e jam al'iĝ'is al ni la Brit'o'j, kiu'j tiel ne'volont'e lern'as ali'a'j'n lingv'o'j'n krom si'a naci'a; rigard'u, kun kia am'o ili prepar'is ni'a'n kongres'o'n kaj en kia grand'a nombr'o ili aper'is, por dezir'i al ni bon'ven'o'n! Tio ĉi montr'as antaŭ ĉio, ke la hom'o'j komenc'is jam kompren'i, ke lingv'o inter'naci'a est'as util'a ne sol'o por popol'o'j mal'fort'a'j, sed ankaŭ por popol'o'j fort'a'j; sed tio ĉi montr'as ankoraŭ ali'a'n afer'o'n, mult'e pli grav'a'n: ke la hom'o'j vid'as en la Esperant'ism'o ne sol'e afer'o'n de ego'ism'a oportun'ec'o, sed grav'a'n ide'o'n de inter'gent'a just'ec'o kaj frat'ec'o, kaj al tiu ĉi ide'o vol'as serv'i la nobl'a'j hom'o'j de ĉiu'j popol'o'j, tut'e egal'e, ĉu ili'a'j popol'o'j est'as fort'a'j aŭ mal'fort'a'j, kaj ĉu la inter'gent'a just'ec'o est'as por ili profit'a aŭ mal'profit'a. Ni sci'as, ke la pli'mult'o'n de ni'a'j Brit'a'j sam'ide'an'o'j al'konduk'is al ni la intern'a ide'o de la Esperant'ism'o, kaj ni tiom pli ĝoj'e esprim'as al ni'a'j Brit'a'j amik'o'j ni'a'n kor'a'n dank'o'n. La Kembriĝ'an'o'j akcept'as ni'n hodiaŭ ne kiel komerc'ist'o'j'n, kiu'j al'port'as al ili profit'o'n, sed kiel apostol'o'j'n de ide'o hom'ar'a, kiu'n ili kompren'as kaj ŝat'as; kor'a'n dank'o'n al la Kembriĝ'an'o'j, kor'a'n dank'o'n al la glor'a Kembriĝa universitat'o, kiu prunt'is al ni si'a'j'n ĉambr'o'j'n, kor'a'n dank'o'n al la Kembriĝa urb'estr'ar'o, kiu gast'am'e zorg'is pri ni'a bon'o. Ni kor'e salut'as vi'n, grand'a Brit'a popol'o, ni plej respekt'e salut'as vi'a'n alt'a'n reprezent'ant'o'n, Li'a'n Reĝ'a'n Moŝt'o'n. Viv'u la Reĝ’ al vi, tre long'e viv'u Li, gard'u Li'n Di’!

Sam'ide'an'o'j! En la moment'o de la mal'ferm'o de ni'a tri'a kongres'o ni ne pov'as silent'i pri la tro mult'a'j amik'o'j, kiu'j'n la mort'o kapt'is dum la pas'int'a jar'o; vi ĉiu'j memor'as, ke tuj post la Ĝeneva kongres'o, ni sci'iĝ'is pri la mal'feliĉ'a mort'o de D-ro Lloyd, prezid'ant'o de Liverpoola Grup'o. Ni perd'is ankaŭ du eminent'a'j'n amik'o'j'n de ni'a afer'o, la glor'a'n scienc'ul'o'n Berthelot kaj Prof-on Michael Foster, kiu esper'is ni'n akcept'i en Kembriĝo. Fin'e, mort'is ni'a plej kar'a sam'ide'an'o kaj amik'o, kiu est'is la anim'o de ni'a'j ĝis'nun'a'j kongres'o'j, la ĉef'a motor'o de ni'a last'a kongres'o en Ĝenevo, la fond'int'o, sub'ten'int'o kaj inspir'int'o de ni'a Konstant'a Kongres'a Komitat'o. Vi ĉiu'j sci'as, pri kiu mi parol'as. Ni'a ne'forges'ebl'a amik'o Javal plu ne ekzist'as. Al vi, amik'o'j-esperant'ist'o'j de ĉiu'j land'o'j, kaj al vi, ni'a'j estim'at'a'j gast'o'j, kiu'j simpati'as ni'a'n afer'o'n, mi propon'as, ke ni honor'u la memor'o'n de ni'a mult'emerit'a sam'ide'an'o kaj de ĉiu'j mort'int'a'j esperant'ist'o'j per lev'iĝ'o de ni'a'j seĝ'o'j.

Sam'ide'an'o'j! Antaŭ tri semajn'o'j fin'iĝ'is ĝust'e du'dek jar'o'j de la tag'o, kiam aper'is publik'e la unu'a libr'o pri la lingv'o Esperant'o. En ĉiu'j part'o'j de la mond'o la esperant'ist'o'j fest'is tiu'n tag'o'n. Kiel fond'int'o de Esperant'o, mi ricev'is en tiu tag'o mult'a'j'n gratul'a'j'n telegram'o'j'n kaj leter'o'j'n. Ĉar mi ne hav'as kancelari'o'n, sed mi dev'as mem ĉio'n plen'um'i en mi'a'j liber'a'j hor'o'j, tiel oni facil'e kompren'os, ke respond'i ĉiu'j'n ricev'it'a'j'n esprim'o'j'n de amik'ec'o est'is por mi afer'o absolut'e ne ebl'a, kaj oni mi'n facil'e pardon'os. Mi uz'as nun la bon'a'n okaz'o'n, por esprim'i mi'a'n plej sincer'a'n dank'o'n al ĉiu'j, kiu'j send'is al mi amik'a'j'n bon'dezir'o'j'n. La gratul'o'j aparten'as kompren'ebl'e ne al mi person'e, sed al la tut'a batal'ant'ar'o esperant'ist'a, kaj mi est'as nur la centr'a punkt'o, en kiu kolekt'iĝ'is ĉiu'j gratul'o'j, por re'salt'i de tie al ĉiu'j flank'o'j de la mond'o, al ĉiu'j lok'o'j, kie loĝ'as kaj labor'as ni'a'j sen'lac'a'j sam'ide'an'o'j. Kvazaŭ silent'e komisi'it'a de la tut'a esperant'ist'ar'o, mi vok'as al ĉiu'j esperant'ist'a'j batal'ant'o'j: Mi vi'n gratul'as! Mi kor'e vi'n gratul'as, ke vi pacienc'e el'ten'is en la daŭr'o de du'dek jar'o'j, malgraŭ la mult'a'j atak'o'j kaj mal'agrabl'aĵ'o'j, kiu'j al neni'u el vi mank'is. Mi kor'e vi'n gratul'as pro tiu'j rezultat'o'j, kiu'j'n don'is vi'a energi'a kaj si'n'don'a du'dek-jar'a labor'ad'o. Du'dek jar'o'j da labor'ad'o por la Esperant'ism'o! Kio'n tio signif'as, — oni kompren'os nur iam post'e, kiam oni leg'os la detal'a'n histori'o'n de la Esperant'ism'o. Kia'n grand'eg'a'n grav'ec'o'n hav'as ni'a'j ĝis'nun'a'j akir'o'j, tio'n oni ankaŭ ĝust'e kompren'os nur iam post'e, kiam oni ek'sci'os detal'e la histori'o'n de ni'a'j unu'a'j jar'o'j, kiam la akir'o de ĉiu nov'a esperant'ist'o est'is lig'it'a kun sen'fin'a labor'ad'o kaj ofer'ad'o.

Mult'a'j el vi kon'as la histori'o'n de la last'a'j dek jar'o'j de la Esperant'ism'o, kiam la long'e dorm'int'a'j sem'o'j komenc'is don'i la unu'a'j'n trunk'et'o'j'n; sed tre mal'mult'a'j el vi kon'as la histori'o'n de la unu'a'j dek jar'o'j, kiu'j konsist'is el sen'fin'a, ŝajn'e tut'e sen'sukces'a sem'ad'o. La histori'o de la Esperant'ism'o iam rakont'os al vi pri ĉiu'j tiam'a'j sem'ant'o'j.

Nun ni'a afer'o star'as fort'e. La glaci'a tavol'o da antaŭ'juĝ'o'j de la mond'o est'as romp'it'a, kaj ni'a afer'o kresk'as regul'e kaj sen'halt'e. Ĉiu jar'o potenc'e pli'grand'ig'as ni'a'j'n fort'o'j'n, kaj ni ir'as al ni'a cel'o jam kun plen'a trankvil'ec'o. Cent'o'j da mil'o'j da radik'o'j kaj radik'et'o'j sub'ten'as ni'a'n arb'o'n, kiu jam ne tim'as la vent'o'n. La natur'o, kiu long'a'n temp'o'n batal'is kontraŭ ni, batal'as nun por ni, ĉar tiu sam'a fort'o de inerci'o, kiu long'a'n temp'o'n terur'e mal'help'is ĉiu'n ni'a'n paŝ'o'n, ĝi mem ŝov'as ni'n antaŭ'e'n. Eĉ se ni vol'us halt'i, ni jam ne pov'us.

Mi trans'ir'as al la ver'a tem'o de mi'a hodiaŭ'a parol'ad'o. Mi vol'as parol'i al vi hodiaŭ pri la esenc'o kaj cel'o de ni'a'j kongres'o'j. Sed por evit'i ĉi'a'n mal'kompren'iĝ'o'n, mi tuj en la komenc'o atent'ig'as vi'n, ke mi'a parol'o ne est'as io oficial'a, ĝi prezent'as simpl'e mi'a'n person'a'n opini'o'n, kiu'n ĉiu el vi pov'as aprob'i aŭ ne aprob'i.

Ĉar ni decid'is kun'venad'i ĉiu'jar'e el ĉiu'j land'o'j de la mond'o kaj mult'a'j el ni far'as eĉ tre grand'a'j'n ofer'o'j'n, por pov'i part'o'pren'i en ni'a'j kongres'o'j, tial ni dev'as klar'ig'i al ni, por kio ni kun'ven'as. Se ni konsci'os bon'e la esenc'o'n kaj cel'o'n de ni'a'j kongres'o'j, tiam ni venad'os al ili kun ĉiam freŝ'a kaj neniam mal'fort'iĝ'ant'a entuziasm'o, kiel hom'o'j, kiu'j klar'e vid'as antaŭ si la bel'a'n cel'o'n, al kiu ili ir'as; sed se ni ne konsci'os la cel'o'n de ni'a'j kongres'o'j tiam ni baldaŭ tut'e mal'varm'iĝ'os por ili, kiel hom'o'j, kiu'j vag'as sen'cel'e kaj kiu'j'n tiu vag'ad'o baldaŭ lac'ig'as kaj enu'ig'as. Por kio do ni kun'ven'as? Ĉu ni kun'ven'as por parol'i pri esperant'a'j lingv'a'j demand'o'j? Ne! tiu'j ĉi demand'o'j aparten'as ne al la kongres'o, sed ekskluziv'e al la Lingv'a Komitat'o, kaj por ili sufiĉ'us kongres'o de komitat'an'o'j. Ĉu ni kun'ven'as por ekzerc'iĝ'i en esperant'a parol'ad'o? Por tio sol'a ni ne bezon'as vetur'i al kongres'o, ĉar en ni'a'j hejm'a'j grup'o'j ni pov'as en la daŭr'o de la tut'a jar'o mult'e pli ekzerc'iĝ'i, ol en la kelk'a'j tag'o'j de la kongres'o, kaj por la sol'a kelk'a'tag'a ekzerc'iĝ'o en parol'ad'o neni'u entrepren'us vojaĝ'o'j'n. Ĉu ni kun'ven'as por far'i manifestaci'o'n kaj sekv'e propagand'o'n? Jes, cert'e! Sed ĉar el cent kongres'an'o'j almenaŭ naŭ'dek-naŭ hav'as de Esperant'o nur moral'a'n profit'o'n, por kio do ni ĝi'n propagand'as? Mi ne dub'as, ke pli'mult'o el vi don'os al ni nur unu respond'o'n: Ni far'as manifestaci'o'n kaj propagand'o'n por la Esperant'ism'o ne pro ia util'o, kiu'n ĉiu el ni person'e pov'as hav'i de ĝi, sed pro tiu grav'eg'a signif'o, kiu'n la Esperant'ism'o hav'as por la tut'a hom'ar'o, pro tiu komun'e'hom'a cel'o, kiu ni'n, aktiv'a'j'n esperant'ist'o'j'n, al'tir'is al Esperant'o; ni kun'ven'as ĉiu'jar'e el ĉiu'j part'o'j de la mond'o, por hav'i la ĝoj'o'n vid'i sam'ide'an'o'j'n, por prem'i al ili la man'o'n, por varm'ig'i en ni per reciprok'a renkont'iĝ'o kaj kun'viv'o la am'o'n kaj entuziasm'o'n por la ide'o, kiu'n la Esperant'ism'o en si en'hav'as. Kiel la antikv'a'j Hebre'o'j tri foj'o'j'n ĉiu'jar'e kun'venad'is en Jeruzalem'o, por vigl'ig'ad'i en si la am'o'n al la ide'o monoteism'a, tiel ni ĉiu'jar'e kun'ven'as en la ĉef'urb'o de Esperant'uj'o, por vigl'ig'i en ni la am'o'n al la ide'o Esperant'ism'a. Kaj tio ĉi est'as la ĉef'a esenc'o kaj la ĉef'a cel'o de ni'a'j kongres'o'j.

Ĉar la mond'o ĉiam kompren'is, ke la Esperant'ism'o est'as fort'e lig'it'a kun cert'a intern'a ide'o, kaj tre mult'a'j person'o'j ne vol'is lern'i kaj uz'i Esperant'o'n nur tial, ĉar ili ne vol'is est'i rigard'at'a'j kiel parti'an'o'j de ia ide'o, tial — por ne for'tim'ig'i de ni grand'a'j'n amas'o'j'n, — ni est'is dev'ig'it'a'j klar'ig'i per la Bulonj'a deklaraci'o, ke la simpl'a esperant'ist'ec'o, t.e. la uz'ad'o de la lingv'o Esperant'o, neniu'n dev'ig'as est'i parti'an'o de tiu aŭ ali'a ide'o, ke ĉiu esperant'ist'o rest'as hom'o tut'e liber'a kaj unu'j esperant'ist'o'j ne respond'as por la ide'o'j de ali'a'j esperant'ist'o'j. Sed se la simpl'a praktik'a esperant'ist'ec'o, t.e. la simpl'a lern'ad'o kaj uz'ad'o de Esperant'o, neniu'n dev'ig'as al'iĝ'i al ia ide'o, tamen neni'u pov'as dub'i, ke ĉiu'j'n, aŭ almenaŭ la grand'eg'a'n pli'mult'o'n de la person'o'j, kiu'j batal'as por Esperant'o, lig'as unu komun'a ide'o, kiu est'as la tut'a stimul'o de ili'a labor'ad'o.

Ĉiu privat'a esperant'ist'o pov'as hav'i tia'j'n konvink'o'j'n aŭ far'i tia'j'n ag'o'j'n, kia'j'n li vol'as, kaj ni ne respond'as por li'a'j konvink'o'j, nek ag'o'j, kiel li ne respond'as por ni'a'j. Li pov'as est'i la plej grand'a ego'ist'o, gent'a ŝovinist'o, mal'am'ant'o'j de hom'o'j aŭ eĉ la plej mal'nobl'a krim'ul'o, kaj se li nur uz'as la lingv'o'n Esperant'o, ni ne pov'as mal'permes'i al li, nom'i si'n esperant'ist'o. Sed se li vol'as ven'i al esperant'ist'a kongres'o, aŭ se li vol'as al'iĝ'i al ali'a instituci'o, kiu port'as la verd'a'n standard'o'n, tiam la afer'o ŝanĝ'iĝ'as. Tiam li ven'as en land'o'n, kiu hav'as si'a'j'n apart'a'j'n leĝ'o'j'n, si'a'j'n apart'a'j'n mor'o'j'n kaj princip'o'j'n.

En Esperant'uj'o reg'as ne sol'e la lingv'o Esperant'o, sed ankaŭ la intern'a ide'o de la Esperant'ism'o; en Esperant'uj'o reg'as ne sol'e la oficial'a ĝeneral'a Esperant'ism'o, — tie reg'as ankaŭ io ali'a, io ĝis nun ankoraŭ ne preciz'e formul'it'a, sed tre bon'e sent'at'a de ĉiu'j Esperant'uj'an'o'j — tie reg'as la verd'a standard'o!

Kio est'as la verd'a standard'o? Se por iu komerc'ist'o, kiu uz'as Esperant'o'n nur por vend'i si'a'j'n komerc'aĵ'o'j'n, aŭ por iu sport'ist'o, kiu uz'as Esperant'o'n nur por amuz'iĝ'i, ni'a standard'o est'as simpl'a sign'o de ni'a lingv'o, simpl'a inter'konsent'it'a dekoraci'o por ni'a'j kongres'o'j kaj instituci'o'j — ni, esperant'ist'o'j-batal'ant'o'j cert'e vid'as en ni'a standard'o i'o'n ali'a'n: Ĝi est'as por ni io sankt'a, ĝi est'as la sign'o, sub kiu ni marŝ'as al ni'a pac'a batal'ad'o, ĝi est'as la voĉ'o, kiu konstant'e memor'ig'as al ni, ke ni labor'as por Esperant'o nur tial, ĉar ni esper'as, ke pli aŭ mal'pli fru'e, ebl'e post mult'a'j jar'cent'o'j,

Ni konstant'e ripet'ad'is, ke ni tut'e ne dezir'as ni'n en'miks'i en la intern'a'n viv'o'n de la gent'o'j, sed ni dezir'as nur kre'i lig'ant'a'n pont'o'n inter la gent'o'j. La deviz'o de la ide'a'j esperant'ist'o'j, neniam ĝis nun preciz'e formul'it'a, sed ĉiam klar'e sent'at'a, est'as: “Ni dezir'as kre'i neŭtral'a'n fundament'o'n, sur kiu la divers'a'j hom'a'j gent'o'j pov'us pac'e kaj frat'e inter'komunik'iĝ'ad'i, ne al'trud'ant'e al si reciprok'e si'a'j'n gent'a'j'n apart'aĵ'o'j'n”.

Tia, laŭ mi'a opini'o, est'as la deviz'o de la verd'a standard'o, de tiu bel'a kaj majest'a standard'o, kiu kun'vok'as ni'n ĉiu'jar'e el ĉiu'j part'o'j de la mond'o en la nom'o de la plej bel'a rev'o de la hom'ar'o.

Por formul'i preciz'e ĉiu'j'n detal'o'j'n de la dir'it'a deviz'o, ne ven'is ankoraŭ la temp'o; ili formul'iĝ'os per si mem, iom post iom, per ni'a ĉiu'jar'a kun'venad'o kaj kun'viv'ad'o. Mi vol'is nur atent'ig'i vi'n, ke ni'a'j kongres'o'j, far'at'a'j sub la sign'o de la verd'a standard'o, est'as ne sol'e kongres'o'j de la lingv'o Esperant'o, sed ankaŭ de la intern'a ide'o de la esperant'ism'o. Sekv'e ĉiu tem'o, en kiu ni sent'as la spirit'o'n de la verd'a standard'o, ĉio kio konduk'as al romp'ad'o de la mur'o'j inter la gent'o'j, aparten'as al ni'a kongres'o.

Vi oft'e aŭd'is pri la neŭtral'ec'o de ni'a'j kongres'o'j. Jes, neŭtral'ec'o est'as la ĉef'a princip'o de ni'a'j kongres'o'j; sed oni dev'as ĝust'e kompren'i la senc'o'n de tiu ĉi neŭtral'ec'o. Neŭtral'ec'o ekzist'as en ĉiu'j inter'naci'a'j kongres'o'j; sed dum tie la neŭtral'ec'o est'as simpl'e afer'o de takt'o, ĉe ni ĝi est'as la ĉef'a princip'o, ĉe ni la neŭtral'ec'o, aŭ pli ĝust'e la neŭtral'ig'o de la inter'gent'a'j rilat'o'j est'as la tut'a en'hav'o, la tut'a cel'o de ni'a'j labor'o'j. Tial ni neniam dev'as parol'i en ni'a'j kongres'o'j pri afer'o'j special'e politik'a'j, kiu'j aparten'as al la diplomat'o'j, aŭ pri afer'o'j special'e religi'a'j, kiu'j aparten'as al la eklezi'ul'o'j kaj filozof'o'j, — ĉar la verd'a standard'o mal'permes'as al ni far'i i'o'n, kio pov'us ofend'i tiu'n aŭ ali'a'n gent'o'n aŭ religi'a'n grup'o'n; sed ĉio, kio neniu'n ofend'ant'e, pov'as kre'i pac'a'n pont'o'n inter la popol'o'j, tio ne sol'e ne dev'as est'i tim'em'e evit'at'a en ni'a'j kongres'o'j, sed kontraŭ'e, ĝi dev'as est'i ĝust'e la esenc'o de ni'a'j kongres'o'j, ĉar ĝi aparten'as al la verd'a standard'o.

Se ni memor'os pri la postul'o'j de la verd'a standard'o, tiam ni ne tim'os plu parol'i kaj ag'i, tiam ni ir'ad'os al ni'a cel'o konsci'e kaj kuraĝ'e, kaj ni'a'j kongres'o'j far'iĝ'os kun ĉiu jar'o pli interes'a'j kaj pli grav'a'j por la mond'o. La verd'a stel'o ĉes'os est'i mal'kuraĝ'a sign'o de silent'o, ĝi far'iĝ'os sign'o de labor'o.

Ĉio, kio konduk'as al romp'ad'o de la mur'o'j inter la gent'o'j, aparten'as al ni'a kongres'o. Vast'a'j kaj grand'a'j est'as la rilat'o'j inter la gent'o'j kaj naci'o'j, kaj vast'a'j kaj mult'e'nombr'a'j est'as la tem'o'j, kiu'j'n ni dev'os pri'diskut'ad'i. Tiel ekzempl'e, hav'ant'e neni'a'n intenc'o'n en'miks'i si'n en i'a'n special'a'n sistem'o'n pri tiu aŭ ali'a tem'o, oni pov'as propon'i al ni'a'j kongres'o'j inter'naci'a'j'n sistem'o'j'n por la oportun'ec'o kaj neŭtral'ec'o de la rilat'o'j inter'naci'a'j, kiel ekzempl'e inter'naci'a'n mon'sistem'o'n, hor'sistem'o'n, kalendar'o'n k.t.p., kaj tiam ni pov'os esplor'i, ĉu la propon'o est'as bon'a aŭ ne, sed ni ne dev'as dir'i, ke la diskut'ad'o pri tiu'j projekt'o'j est'as kontraŭ'a al ni'a program'o. Oni ebl'e ankaŭ propon'os al ni la aranĝ'o'n de kelk'a'j fest'o'j inter'gent'a'j, kiu'j ekzist'us paralel'e kun la special'a'j fest'o'j de ĉia gent'o kaj eklezi'o kaj serv'us por frat'e lig'i inter si la popol'o'j'n; oni propon'os ankaŭ ali'a'j'n simil'a'j'n afer'o'j'n. Ne ven'is ankoraŭ la temp'o, por parol'i pri ĉio detal'e, tial pardon'u mi'n, ke mi nur alud'as per kelk'a'j vort'et'o'j tio'n, pri kio mi vol'us mult'e, tre mult'e parol'i kun vi; sed ĉiam pli kaj pli, komenc'ant'e de afer'o'j bagatel'a'j kaj trans'ir'ant'e al afer'o'j plej grav'a'j, komenc'ant'e de afer'o'j pur'e material'a'j kaj trans'ir'ant'e al ĉiu'j flank'o'j de la hom'a spirit'o kaj moral'o, oni propon'ad'os al ni divers'a'j'n rimed'o'j'n, kiu'j serv'as al la frat'ig'ad'o de la hom'o'j kaj al la romp'ad'o de la mur'o'j inter la gent'o'j — kaj ĉio'n tio'n ĉi ni pov'os pri'juĝ'i, akcept'i aŭ ne akcept'i, sed ni neniam dev'os ĝi'n blind'e for'ĵet'i antaŭ'e. Ĉar ĉio, kio serv'as al la frat'ig'ad'o de la gent'o'j kaj al la romp'ad'o de la mal'amik'a'j mur'o'j inter la popol'o'j — se ĝi nur ne en'miks'as si'n en la intern'a'n viv'o'n de la gent'o'j — aparten'as al la verd'a standard'o.

Kar'a'j amik'o'j! — Mi klar'ig'is al vi, kio — laŭ mi'a opini'o — dev'as est'i la cel'ad'o de ni'a'j kongres'o'j. Dum ĉiu privat'a esperant'ist'o pov'as kontent'iĝ'i per tio, ke li uz'as la lingv'o'n Esperant'o, ni'a'j kongres'o'j — laŭ mi'a opini'o — dev'as labor'i ne sol'e por la lingv'o, sed ankaŭ por la intern'a ide'o de la esperant'ism'o. Mi ripet'as, ke tio ĉi est'as mi'a privat'a opini'o, kiu'n mi tut'e ne vol'as propon'i al vi kiel i'a'n oficial'a'n program'o'n por ni'a'j kongres'o'j. Ni'a kongres'o dev'as est'i simpl'e kongres'o de esperant'ist'o'j, kaj, kondiĉ'e ke ĝi'a program'o est'u prepar'it'a laŭ la kongres'a regul'ar'o, ĝi dev'as rest'i tut'e liber'a kaj konform'iĝ'i ĉiu'foj'e al la opini'o'j kaj dezir'o'j de la pli'mult'o de la kongres'an'o'j. Sed ĉu vi aprob'os mi'a'n opini'o'n aŭ ne, ĉu vi vol'os labor'i laŭ la postul'o'j de la verd'a standard'o aŭ ne — mi ne dub'as, ke en la profund'ec'o de vi'a'j kor'o'j vi ĉiu'j sent'as la verd'a'n standard'o'n, vi ĉiu'j sent'as, ke ĝi est'as io pli, ol simpl'a sign'o de lingv'o. Kaj ju pli ni part'o'pren'ad'os en ni'a'j ĉiu'jar'a'j kongres'o'j, des pli ni inter'frat'iĝ'os kaj des pli la princip'o'j de la verd'a standard'o penetr'os en ni'a'n anim'o'n. Mult'a'j person'o'j al'iĝ'as al la esperant'ism'o pro simpl'a sci'vol'ec'o, pro sport'o, aŭ ebl'e eĉ pro atend'at'a profit'o; sed de la moment'o, kiam ili far'as la unu'a'n vizit'o'n en Esperant'uj'o, ili malgraŭ si'a propr'a vol'o ĉiam pli kaj pli en'tir'iĝ'as kaj sub'met'iĝ'as al la leĝ'o'j de tiu land'o. Iom post iom Esperant'uj'o far'iĝ'os eduk'ej'o de la est'ont'a inter'frat'ig'it'a hom'ar'o, kaj en tio ĉi konsist'os la plej grav'a'j merit'o'j de ni'a'j kongres'o'j.

Viv'u Esperant'o, sed antaŭ ĉio viv'u la cel'o kaj la intern'a ide'o de la esperant'ism'o, viv'u la frat'ec'o de la popol'o'j, viv'u ĉio, kio romp'as la mur'o'j'n inter la gent'o'j, viv'u, kresk'u kaj flor'u la verd'a standard'o!

Parol'ad'o en la Guildhall de Londono, 12 Aŭg. 1907

Estim'at'a reprezent'ant'o de la urb'o Londono, kar'a'j sam'ide'an'o'j! — Est'as al mi tre agrabl'e, ke mi hav'as nun la okaz'o'n salut'i la brit'a'n popol'o'n en ĝi'a grand'a ĉef'urb'o. Ni ven'is el Kembriĝo, kie ni'a'j brit'a'j sam'ide'an'o'j kun la plej grand'a labor'em'ec'o kaj gast'am'ec'o prepar'is por ni bel'eg'a'n fest'o'n; ne sol'e ni'a'j sam'ide'an'o'j, sed ankaŭ la ankoraŭ ne esperant'ig'it'a urb'o far'is ĉio'n, kio'n ili pov'is, por ke ni, esperant'ist'o'j, el'port'u el la urb'o la plej bon'a'n re'memor'o'n. Tial nun mi'a'j unu'a'j vort'o'j est'as sincer'a dank'o por la gast'am'ec'o, kiu'n ni ĝu'is. Jam la du'a'n foj'o'n ni ĝu'as la brit'a'n gast'am'ec'o'n, ĉar cert'e ja neni'u el ni forges'is, kiel amik'e ni est'is akcept'it'a'j en la brit'a'j urb'o'j Folkestone kaj Dover antaŭ du jar'o'j, en la temp'o de la Bulonj'a kongres'o.

La ĉambr'eg'o, en kiu ni nun trov'iĝ'as, hav'is jam mult'e da tre grav'a'j kun'ven'o'j, kaj tie ĉi est'is akcept'it'a'j jam mult'e da tre grav'a'j gast'o'j. Nun tiu ĉi sam'a ĉambr'eg'o akcept'as la ĉiu'land'a'j'n reprezent'ant'o'j'n de la mond'o esperant'ist'a. Kiu'j est'as tiu'j nov'a'j gast'o'j? Kio est'as la afer'o, kiu'n ili reprezent'as? La esperant'ism'o cel'as la reciprok'a'n si'n'kompren'ad'o'n kaj konsekvenc'e ankaŭ estim'o'n kaj am'o'n inter ĉiu'j gent'o'j kaj naci'o'j. Sed tiu cel'ad'o est'as oft'e mal'bon'e komentari'at'a, kaj sub la influ'o de agit'ad'o de divers'a'j ni'a'j mal'amik'o'j oni oft'e kulp'ig'as ni'n pri cel'o'j, kiu'j'n ni neniam hav'is. Mi parol'os ĉi tie pri du kulp'ig'o'j, kiu'j'n ni oft'e aŭd'as. De divers'a'j mal'kontent'ul'o'j ni oft'e aŭd'as, ke la demand'o de lingv'o inter'naci'a dev'as est'i solvat'a en ali'a, pli bon'a manier'o, sed ke ni est'as obstin'ul'o'j, kiu'j vol'as nur Esperant'o'n.

Mult'a'j'n foj'o'j'n mi ripet'is, kaj en Bulonj'o mi tio'n ĉi proklam'is per oficial'a deklaraci'o, ke la esperant'ism'o cel'as nur al tio, ke ia taŭg'a kaj viv'i'pov'a kompren'il'o inter la popol'o'j ekzist'u, sed ke la form'o de tiu kompren'il'o est'as por ni — aŭ almenaŭ por mi person'e — tut'e indiferent'a; ke se, anstataŭ far'i konstant'a'j'n kaj sen'fin'a'j'n eksperiment'o'j'n kaj teori'a'n rezon'ad'o'n, ni decid'is elekt'i la pret'a'n kaj el'prov'it'a'n lingv'o'n Esperant'o kaj labor'i special'e kaj ekskluziv'e por ĝi, kaj fiks'i por ĝi ne'tuŝ'ebl'a'n fundament'o'n — ni far'is tio'n ĉi ne ĉar al ni plaĉ'as special'e Zamenhof kaj li'a verk'o, kaj ne tial, ke li vol'as est'i ia pap'o, kiel mensog'e kred'ig'as divers'a'j ni'a'j kontraŭ'ul'o'j — sed nur tial, ke la esplor'o kaj spert'o montr'is al ni, ke tia manier'o de ag'ad'o est'as la sol'a, kiu plej cert'e al'konduk'os ni'n al ni'a cel'o. Ekzist'as person'o'j, kiu'j, pen'ant'e deklin'i ni'n de ni'a voj'o, hav'as la plej bon'a'n kaj plej honest'a'n intenc'o'n; ili est'as tre si'n'don'a'j al ni'a afer'o, sed ili pens'as, ke se ni far'os tiu'j'n pli'bon'ig'o'j'n, kiu'j'n ĉiu el ili propon'as, ni'a afer'o ir'os mult'e pli bon'e. Pri tiu'j person'o'j ni est'as konvink'it'a'j, ke pli aŭ mal'pli fru'e ili kompren'os si'a'n erar'o'n; ili kompren'os, kiel danĝer'a'j est'as ili'a'j propon'o'j en la nun'a temp'o, kiam ni antaŭ ĉio bezon'as plej sever'a'n unu'ec'o'n, kaj ili pacienc'e labor'os kun ni laŭ la voj’ elekt'it'a ĝis tiu temp'o, kiam la est'ont'ec'o de ni'a afer'o est'os absolut'e ekster danĝer'o. Sed ekzist'as ali'a'j person'o'j, kiu'j labor'as simpl'e por detru'i; al tiu'j sinjor'o'j, kiu'j'n ni'a bel'e el'kresk'int'a arb'o ne las'as dorm'i kaj kiu'j per ĉiu'j fort'o'j pen'as ĝi'n sub'fos'i, ni vok'as: se vi hav'as ali'a'n voj'o'n, kiu pov'as ni'n konduk'i al ni'a cel'o pli bon'e kaj pli cert'e, montr'u ĝi'n al ni, kaj ni ĝi'n sekv'os. Sed vi sci'as, ke vi propon'as ne i'o'n pret'a'n kaj cert'a'n, sed nur supoz'o'j'n kaj teori'a'j'n opini'o'j'n; vi sci'as, ke la akcept'o de vi'a tre dub'a kaj baldaŭ si'a'vic'e kritik'ot'a pli'bon'aĵ'o ruin'ig'us la labor'o'n de du'dek'jar'a disciplin'a kaj sukces'a labor'ad'o de mil'o'j da person'o'j kaj neni'o'n kre'us anstataŭ ĝi; vi sci'as, ke se ni de'klin'iĝ'us de ni'a disciplin'a voj'o kaj las'us fal'i Esperant'o'n, tiam la konfid'o de la mond'o por la ide'o mond'o'lingv'a, konfid'o fin'e akir'it'a post cent'o'j kaj mil'o'j da far'o'j de ne'kred'ad'o, pere'us por ĉiam kaj jam neniam pov'us est'i re'akir'it'a; vi tio'n sci'as, kaj tamen vi per ĉiu'j fort'o'j pen'as sen'kredit'ig'i ni'n en la okul'o'j de la mond'o ... Bon'e, daŭr'ig'u do vi'a'n Herostrat'a'n labor'ad'o'n, kaj ni ir'os trankvil'e ni'a'n voj'o'n.

La du'a kulp'ig'o, kiu'n ni oft'e dev'as aŭd'i, est'as tio, ke ni esperant'ist'o'j est'as mal'bon'a'j patriot'o'j. Ĉar tiu'j esperant'ist'o'j, kiu'j trakt'as la esperant'ism'o'n kiel ide'o'n, predik'as reciprok'a'n just'ec'o'n kaj frat'ec'o'n inter la popol'o'j, kaj ĉar laŭ la opini'o de la gent'a'j ŝovinist'o'j patriot'ism'o konsist'as en mal'am'o kontraŭ ĉio, kio ne est'as ni'a, tial ni laŭ ili'a opini'o est'as mal'bon'a'j patriot'o'j, kaj ili dir'as, ke la esperant'ist'o'j ne am'as si'a'n patr'uj'o'n. Kontraŭ tiu ĉi mensog'a, mal'nobl'a kaj kalumni'a kulp'ig'o ni protest'as plej energi'e, ni protest'as per ĉiu'j fibr'o'j de ni'a kor'o! Dum la pseŭdo-patriot'ism'o, t.e. la gent'a ŝovinism'o, est'as part'o de tiu komun'a mal'am'o, kiu ĉio'n en la mond'o detru'as, la ver'a patriot'ism'o est'as part'o de tiu grand'a tut'mond'a am'o, kiu ĉio'n konstru'as, konserv'as kaj feliĉ'ig'as. La esperant'ism'o, kiu predik'as am'o'n, kaj la patriot'ism'o, kiu ankaŭ predik'as am'o'n, neniam pov'as est'i mal'amik'a'j inter si. Ĉiu pov'as parol'i al ni pri ĉiu'spec'a am'o, kaj ni kun dank'o li'n aŭskult'os; sed kiam pri am'o al la patr'uj'o parol'as al ni ŝovinist'o'j, tiu'j reprezent'ant'o'j de abomen'ind'a mal'am'o, tiu'j mal'lum'a'j demon'o'j, kiu'j ne sol'e inter la land'o'j, sed ankaŭ en si'a propr'a patr'uj'o konstant'e instig'as hom'o'n kontraŭ hom'o — tiam ni kun la plej grand'a indign'o ni'n de'turn'as. Vi, nigr'a'j sem'ant'o'j de mal'pac'o, parol'u nur pri mal'am'o al ĉio, kio ne est'as vi'a, parol'u pri ego'ism'o, sed neniam uz'u la vort'o'n “am'o”, ĉar en vi'a buŝ'o la sankt'a vort'o “am'o” mal'pur'iĝ'as.

Vi star'as nun antaŭ mi'a'j okul'o'j, mi'a kar'a Litov'uj'o, mi'a mal'feliĉ'a patr'uj'o, kiu'n mi neniam pov'as forges'i, kvankam mi for'las'is vi'n kiel jun'a knab'o. Vi, kiu'n mi oft'e vid'as en mi'a'j sonĝ'o'j, vi, kiu'n neni'a ali'a part'o de la ter'o iam pov'os anstataŭ'i en mi'a kor'o, vi atest'u, kiu vi'n pli mult'e, pli kor'e kaj pli sincer'e am'as: ĉu mi, ide'a esperant'ist'o, kiu rev'is pri frat'ec'o inter ĉiu'j vi'a'j loĝ'ant'o'j, kvankam mi dev'is bedaŭr'ind'e for'las'i vi'n, simil'e al mult'a'j cent'o'j da mil'o'j da ali'a'j vi'a'j fil'o'j - aŭ ĉu tiu'j person'o'j, kiu'j dezir'as, ke vi aparten'u nur al ili, kaj ĉiu'j ali'a'j vi'a'j fil'o'j est'u rigard'at'a'j kiel fremd'ul'o'j aŭ sklav'o'j! Ho patriot'ism'o, patriot'ism'o, kiam fin'e la hom'o'j lern'os kompren'i ĝust'e vi'a'n senc'o'n! Kiam vi'a sankt'a nom'o ĉes'os est'i arm'il'o en la man'o'j de divers'a'j mal'honest'ul'o'j ! Kiam fin'e ĉiu hom'o ricev'os la rajt'o'n kaj la ebl'o'n al'glu'iĝ'i per si'a tut'a kor'o al tiu pec'o da ter'o, kiu li'n nask'is!

Long'e daŭr'os ankoraŭ mal'lum'a nokt'o sur la ter'o, sed ne etern'e ĝi daŭr'os. Ven'os iam la temp'o, kiam la hom'o'j ĉes'os est'i lup'o'j unu'j kontraŭ ali'a'j. Anstataŭ konstant'e batal'i inter si, el'ŝir'i la patr'uj'o'n unu'j al la ali'a'j, per'fort'e al'trud'i al si reciprok'e si'a'j'n lingv'o'j'n kaj mor'o'j'n, ili viv'os inter si pac'e kaj frat'e, en plen'a inter'konsent'o ili labor'os sur la ter'o, sur kiu ili viv'as, kaj kontraŭ tiu'j krud'a'j fort'o'j de la natur'o, kiu'j ili'n ĉiu'j'n egal'e atak'as. Kaj kun'e kaj inter'konsent'e ili cel'ad'os ĉiu'j al unu ver'o, al unu feliĉ'o. Kaj se iam ven'os tiu feliĉ'a temp'o, ĝi est'os la frukt'o de konstant'a kaj sen'lac'a labor'ad'o de tiu'j hom'o'j, kiu'j'n ni vid'as nun en ĉi tiu ĉambr'eg'o kaj kies nom'o, ankoraŭ tre mal'mult'e kon'at'a kaj tre mal'mult'e ŝat'at'a, est'as “esperant'ist'o'j”.

Kvar'a Kongres'o 1908 en Dresden

Sinjor'in'o'j kaj sinjor'o'j! — Aper'ant'e antaŭ vi kiel tradici'a mal'ferm'ant'o de la esperant'ist'a'j kongres'o'j, mi permes'as al mi antaŭ ĉio esprim'i la plej respekt'a'n dank'o'n de ni'a kongres'o al Li'a Regn'estr'a Moŝt'o la Reĝ'o Frederik'o Aŭgust'o de Saks'uj'o por la grand'a honor'o, kiu'n li far'is al ni, pren'ant'e sur si'n la alt'a'n protekt'ad'o'n de ni'a kvar'a kongres'o. Mi esprim'as ankaŭ profund'a'n dank'o'n de ni'a kongres'o al sinjor'o'j la Ministr'o'j kaj ali'a'j eminent'a'j person'o'j, kiu'j bon'vol'is en'ir'i en la honor'a'n prezid'ant'ar'o'n kaj honor'a'n komitat'o'n de ni'a kongres'o. Mi esprim'as ankaŭ ni'a'n dank'o'n al tiu'j land'o'j, kiu'j send'is al ni'a kongres'o oficial'a'j'n deleg'it'o'j'n, kaj al la ali'land'a'j konsul'o'j, kiu'j honor'is ni'n per la reprezent'ad'o de ili'a'j land'o'j ĉe ni'a mal'ferm'a kun'ven'o. Nun la unu'a'n foj'o'n ni'a kongres'o aper'as sub la oficial'a sankci'o de regn'estr'o kaj reg'ist'ar'o; mi est'as cert'a, ke la esperant'ist'o'j alt'e taks'os la grav'ec'o'n de tiu ĉi fakt'o; mi esper'as, ke ĝi est'os komenc'o de tiu nov'a temp'o, kiam ni'a ide'o ĉes'os est'i pen'ad'o de nur privat'a'j person'o'j, sed ĝi far'iĝ'os grav'a task'o por la reg'ist'ar'o'j de la mond'o.

En la nom'o de la kvar'a tut'mond'a esperant'ist'a kongres'o mi salut'as la land'o'n german'a'n, kies gast'o'j ni ĉiu'j est'as en la nun'a moment'o; precip'e mi salut'as la saks'an reĝ'land'o'n, kiu al ni, fil'o'j de la plej divers'a'j land'o'j kaj gent'o'j, aranĝ'is bel'a'n akcept'o'n en si'a centr'o mem, en si'a fam'a kultur'a ĉef'urb'o. Mi esprim'as ni'a'n kor'a'n dank'o'n al la saksa reg'ist'ar'o kaj precip'e al la Dresdena urb'estr'ar'o por la tut'a help'o, kiu'n ili don'is al ni'a kongres'o, kaj por la salut'o, kiu'n ili aŭd'ig'is al ni per si'a'j estim'at'a'j reprezent'ant'o'j.

Fin'e mi esprim'as, cert'e en la nom'o de ĉiu'j esperant'ist'o'j, ni'a'n kor'a'n kamarad'a'n dank'o'n al ni'a'j german'a'j sam'ide'an'o'j kaj antaŭ ĉio al ni'a Kvar'o por la Kvar'a, kiu pren'is sur si'n la mal'facil'a'n task'o'n, aranĝ'i ni'a'n kongres'o'n ĝust'e en ĉi tiu jar'o, kiam ekzist'is tiom da mal'help'o'j, kaj kiu, dank’ al si'a grand'a si'n'don'ec'o, aranĝ'is ĉio'n en la plej bon'a manier'o kaj en'skrib'is per tio tre grav'a'n paĝ'o'n en la histori'o'n de ni'a afer'o.

German'uj'o, la land'o de la filozof'o'j kaj poet'o'j, kiu est'is iam la centr'o de la human'ist'o'j, hav'as por ni'a ide'o special'a'n signif'o'n per tio, ke en ĉi tiu land'o, dank’ al la ne'forges'ebl'a grand'a merit'o de la pastr'o Johann Martin Schleyer, ni'a ide'o ricev'is si'a'n unu'a'n dis'volv'iĝ'o'n kaj la unu'a'n potenc'a'n puŝ'o'n antaŭ'e'n. German'uj'o sekv'e est'as la lul'il'o de la ide'o de lingv'o inter'naci'a. Ni, special'e esperant'ist'o'j, hav'is ankaŭ en German'uj'o ni'a'j'n unu'a'j'n plej grav'a'j'n batal'ant'o'j'n, Einstein kaj Trompeter. Est'as ver'o, ke post'e en la daŭr'o de tre long'a temp'o ni'a ide'o en ĉi tiu land'o ŝajn'is tut'e mort'int'a; sed en la last'a'j jar'o'j ĝi tie ĉi de'nov'e vigl'e re'viv'iĝ'is, kaj ni hav'as plen'a'n esper'o'n, ke post ni'a nun'a kongres'o, kiam la german'o'j ek'kon'os ni'n pli proksim'e kaj konvink'iĝ'os per si'a'j propr'a'j okul'o'j kaj orel'o'j, ke ni ne est'as i'a'j teori'a'j fantazi'ul'o'j, ni'a afer'o ĉi tie ek'flor'os ne mal'pli potenc'e, ol en la ali'a'j grand'a'j land'o'j, kaj en la komun'a ĉiu'hom'a afer'o German'uj'o baldaŭ okup'os unu el la plej honor'a'j lok'o'j.

Kar'a'j sam'ide'an'o'j! — En la daŭr'o de la last'a jar'o en ni'a afer'o okaz'is fakt'o'j, kiu'j mal'trankvil'ig'is por iom da temp'o la mond'o'n esperant'ist'a'n. Nun ĉio jam de'nov'e trankvil'iĝ'is. Ni'a arb'o, pri kiu mi parol'is en Kembriĝo, en la pas'int'a jar'o plej konvink'e montr'is si'a'n tut'a'n fort'ec'o'n kaj san'ec'o'n, ĉar malgraŭ la tut'e ne atend'it'a'j atak'o'j, kiu'j en la daŭr'o de kelk'a temp'o kaŭz'is grand'a'n krak'ad'o'n, la arb'o konserv'is si'a'n tut'a'n potenc'o'n kaj perd'is nur tre mal'mult'a'j'n foli'o'j'n. Malgraŭ la kaŝ'it'e prepar'it'a'j kaj rapid'e plen'um'it'a'j atak'o'j, kiu'j ne don'is al ni'a'j soldat'o'j la pov'o'n dec'e orient'iĝ'i kaj inter'komunik'iĝ'i, ĉiu el ili sur si'a apart'a lok'o star'is fort'e kontraŭ ĉiu'j for'log'o'j, kaj nur tre mal'mult'a'j las'is si'n kapt'i per lert'a'j vort'o'j. Super la okaz'int'a'j fakt'o'j ni pov'us sekv'e silent'e trans'ir'i al la tag'ord'o. Tamen, por gard'i ni'a'j'n ven'ont'a'j'n batal'ont'o'j'n kontraŭ simil'a'j surpriz'o'j, mi permes'os al mi dir'i kelk'e da vort'o'j pri tiu tem'o. El la temp'o pas'int'a ni ĉerp'u instru'o'n por la temp'o ven'ont'a.

Pas'is jam ĝust'e tri'dek jar'o'j de la moment'o, kiam Esperant'o unu'e aper'is antaŭ mal'grand'a rond'o da amik'o'j; pas'is jam du'dek unu jar'o'j de la moment'o, kiam Esperant'o unu'e aper'is publik'e antaŭ la mond'o. Tre mal'fort'a ĝi est'is en la unu'a temp'o; ĉiu plej mal'grand'a blov'et'o pov'is ĝi'n renvers'i kaj mort'ig'i. Ĉiu bon'a vort'o de la plej sen'signif'a hom'o aŭ de la plej sen'valor'a gazet'o don'is al ni'a'j pionir'o'j esper'o'n kaj kuraĝ'o'n; ĉiu atak'ant'a vort'o kaŭz'is al ili dolor'o'n. Kiam antaŭ du'dek jar'o'j la Amerik'a Filozofi'a Societ'o vol'is pren'i la afer'o'n de lingv'o inter'naci'a en si'a'j'n man'o'j'n, tio est'is por la aŭtor'o de Esperant'o tiel alt'eg'a kaj ne'ating'ebl'a aŭtoritat'o, ke li, kiu tiam hav'is ankoraŭ la rajt'o'n dispon'i pri Esperant'o, tuj decid'is for'don'i ĉio'n al la man'o'j de tiu societ'o, ĉar, est'ant'e tut'e sen'spert'a, li tiam ankoraŭ ne sci'is, kia grand'eg'a diferenc'o est'as inter teori'o kaj praktik'o.

Feliĉ'e la entrepren'o de la Amerik'a Societ'o ne sukces'is. Mi uz'as la vort'o'n “feliĉ'e”, ĉar efektiv'e nun, kiam mi est'as pli spert'a, por mi est'as afer'o tut'e sen'dub'a, ke, se la entrepren'o de tiu'j teori'ist'o'j daŭr'us iom pli long'e, la tut'a ide'o de lingv'o inter'naci'a jam de'long'e est'us tut'e sen'kredit'ig'it'a kaj en'ter'ig'it'a por ĉiam, aŭ almenaŭ por tre long'a, long'a temp'o.

Ni'a'j pionir'o'j labor'is, kaj la afer'o kresk'is. Baldaŭ ni ĉiam pli kaj pli akir'ad'is la konvink'o'n, ke de teori'ist'o'j ni dev'as atend'i tre mal'mult'e da bon'o por ni'a afer'o; ke ĉiu'j laŭd'o'j kaj mal'laŭd'o'j de flank'a'j person'o'j hav'as por ni nur tre mal'grand'a'n signif'o'n; ke ni dev'as fid'i nur ni'a'j'n propr'a'j'n fort'o'j'n, ni'a'n propr'a'n pacienc'o'n kaj konstant'ec'o'n; ke la mond'o ven'os al ni nur tiam, kiam ĝi vid'os en ni potenc'o'n, kiam ĝi vid'os, ke ni ne palp'as en mal'lum'o, ke ni ne perd'as hodiaŭ, kio'n ni akir'is hieraŭ, ke ni'a voj'o est'as klar'a kaj rekt'a kaj ni de ĝi neniam de'flank'iĝ'as.

Sed ne per unu foj'o ni ven'is al tiu fortik'a konvink'o. En la unu'a temp'o, vid'ant'e, ke ni'a afer'o progres'as tre mal'rapid'e kaj mal'facil'e, mult'a'j esperant'ist'o'j pens'is, ke la kaŭz'o de tio kuŝ'as en ni'a lingv'o mem, ke, se ni nur ŝanĝ'os tiu'n aŭ ali'a'n detal'o'n, la mond'o tuj ven'os al ni en grand'a amas'o. Tiam ven'is la period'o de la grand'a postul'ad'o de re'form'o'j. Feliĉ'e tiu period'o daŭr'is ne long'e. La esperant'ist'o'j baldaŭ konvink'iĝ'is, ke ven'i al ia komun'a, ĉiu'j'n kontent'ig'ant'a kaj silent'ig'ant'a inter'konsent'o pri la esenc'o de la re'form'o'j est'as tut'e ne ebl'e, kaj la ekster'a mond'o, kiu'n la re'form'em'ul'o'j cel'is, rest'is absolut'e indiferent'a koncern'e tio'n, ĉu tiu aŭ ali'a detal'o hav'as en ni'a lingv'o tia'n form'o'n aŭ ali'a'n; oni baldaŭ konvink'iĝ'is, ke per re'form'ad'o ni nur perd'os ĉio'n ĝis nun akir'it'a'n kaj gajn'os absolut'e neni'o'n. Tiam la esperant'ist'o'j firm'e decid'is ne parol'i plu pri i'a'j re'form'o'j. Kelk'a'j tre mal'mult'a'j mal'kontent'ul'o'j for'las'is Esperant'o'n kaj kun'e kun kelk'a'j ne'esperant'ist'o'j, kiu'j rigard'is si'n kiel plej kompetent'a'j'n en la afer'o de lingv'o inter'naci'a, komenc'is inter si ĝis nun ankoraŭ ne fin'iĝ'int'a'n kaj neniam fin'iĝ'ont'a'n diskut'ad'o'n pri divers'a'j lingv'a'j detal'o'j, kaj ili star'as nun sur tiu sam'a punkt'o, sur kiu ili star'is antaŭ dek'kvar jar'o'j. La tut'a ceter'a esperant'ist'ar'o en plen'a harmoni'o fort'e grup'iĝ'is ĉirkaŭ si'a konstant'a standard'o kaj far'is de tiu temp'o grand'a'n, grand'eg'a'n marŝ'o'n antaŭ'e'n.

De la temp'o, kiam la esperant'ist'o'j ĉes'is parol'i pri re'form'o'j, komenc'iĝ'is por Esperant'o period'o ĉiam pli kaj pli bril'ant'a. En la komenc'o, sub la prem'o de tre grand'a'j mal'help'o'j ekster'a'j, ni progres'ad'is tre mal'rapid'e kaj mal'facil'e. Sed sub la influ'o de ni'a plen'a intern'a harmoni'o kaj ni'a ne'de'klin'iĝ'a ir'ad'o rekt'e antaŭ'e'n, ni'a'j fort'o'j ĉiam pli kaj pli kresk'is. Nun ni ating'is tia'n potenc'o'n, pri kiu mult'a'j el ni antaŭ dek jar'o'j ne kuraĝ'is eĉ rev'i, kaj se ni marŝ'os en tia sam'a harmoni'o kiel ĝis nun, neni'a fort'o en la mond'o pov'os halt'ig'i ni'a'n ir'ad'o'n, kaj ni plen'e ating'os ni'a'n cel'o'n. Ĉiu'hor'e kresk'as la nombr'o de ni'a'j parti'an'o'j, ĉiu'tag'e pli'grand'iĝ'as la nombr'o de ni'a'j grup'o'j. Ni'a literatur'o kresk'as tiel sen'halt'e kaj rapid'e, ke mult'a'j mal'grand'a'j naci'o'j jam nun pov'as ni'n envi'i. La praktik'a uz'ad'o de ni'a lingv'o far'iĝ'as ĉiam pli kaj pli grand'a. Dum ankoraŭ antaŭ ne long'e oni tut'e silent'is pri ni kaj post'e oni ni'n mok'is, nun oni jam ĉie ni'n respekt'as, kiel grand'a'n potenc'o'n. Eĉ tiu'j ni'a'j princip'a'j kontraŭ'ul'o'j, kiu'j antaŭ ne long'e mal'ŝat'e rigard'is ni'n de alt'e, nun jam kri'as alarm'o'n.

Ni'a lingv'o mem konstant'e pli riĉ'iĝ'as kaj elast'iĝ'as. Iom post iom konstant'e aper'as nov'a'j vort'o'j kaj form'o'j, unu'j fortik'iĝ'as, ali'a'j ĉes'as est'i uz'at'a'j. Ĉio far'iĝ'as kviet'e, sen'sku'e kaj eĉ ne'rimark'ebl'e. Neni'e montr'iĝ'as ia diferenc'iĝ'ad'o de ni'a lingv'o laŭ la divers'a'j land'o'j, kaj ju pli spert'a'j far'iĝ'as la aŭtor'o'j, des pli simil'iĝ'as reciprok'e ili'a uz'ad'o de ni'a lingv'o, malgraŭ la grand'a mal'proksim'ec'o de ili'a'j lok'o'j de loĝ'ad'o. Neni'e romp'iĝ'as aŭ difekt'iĝ'as la kontinu'ec'o inter la lingv'o mal'nov'a kaj nov'a, kaj malgraŭ la fakt'o, ke ni'a lingv'o fort'e dis'volv'iĝ'as, ĉiu nov'a esperant'ist'o leg'as la verk'o'j'n de antaŭ du'dek jar'o'j kun tia sam'a perfekt'a facil'ec'o, kiel esperant'ist'o tiu'temp'a, kaj li eĉ ne rimark'as, ke tiu'j verk'o'j est'as skrib'it'a'j ne nun, sed en la unu'a, suĉ'infan'a period'o de ni'a lingv'o.

Ni'a afer'o regul'e kaj trankvil'e ir'as antaŭ'e'n. La temp'o de la teori'a'j juĝ'o'j kaj de klin'iĝ'ad'o antaŭ ŝajn'a'j aŭtoritat'o'j jam de long'e pas'is. Se iu nun esprim'as si'a'n opini'o'n aŭ konsil'o'n pri Esperant'o, oni jam ne demand'as, ĉu li est'as hom'o grand'fam'a aŭ ne, — oni nur demand'as, ĉu li'a'j konsil'o'j est'as konform'a'j al la natur'a'j bezon'o'j kaj la natur'a ir'ad'o de ni'a lingv'o aŭ ne. Se iu glor'nom'a person'o en plen'a ne'sci'ad'o de ni'a afer'o esprim'as iu'n el tiu'j sen'senc'aĵ'o'j, kiu'j'n ni jam tiel oft'e aŭd'is, ekzempl'e, ke art'a lingv'o est'as utopi'o, ke la esperant'ist'o'j si'n reciprok'e ne kompren'as k.t.p., aŭ se li, forges'ant'e la nun'a'n stat'o'n de Esperant'o kaj la terur'a'n ekzempl'o'n de la volapuk'a akademi'o, postul'as, ke ni re'bak'u la tut'a'n lingv'o'n laŭ li'a teori'a recept'o, — tiam ni, esperant'ist'o'j, indiferent'e ĉio'n aŭskult'as kaj trankvil'e ir'as ni'a'n voj'o'n.

Ne por fier'i pri ni'a fort'ec'o mi dir'as ĉio'n ĉi tio'n: neni'u el ni hav'as la rajt'o'n est'i fier'a, ĉar ni'a fort'ec'o ne est'as la merit'o de iu el ni apart'e, sed ĝi est'as nur la rezultat'o de mult'e'jar'a pacienc'a labor'ad'o de mult'o da person'o'j. Mi vol'is nur atent'ig'i vi'n pri tio, ke en ni'a afer'o ĉio pov'as est'i ating'it'a nur per harmoni'o kaj konstant'ec'o. Se ni'n ne gvid'us fer'a konstant'ec'o, ni'a lingv'o jam de long'e ne ekzist'us, kaj la vort'o'j “lingv'o inter'naci'a” est'us nun la plej grand'a mok'at'aĵ'o por la mond'o.

La long'a kaj mal'facil'a batal'ad'o ni'n hard'is, kaj ne sol'e la voĉ'o'j de apart'a'j person'o'j, sed eĉ la prem'o de ia grand'a potenc'o nun jam ne pov'us deklin'i la esperant'ist'ar'o'n de ĝi'a klar'a kaj rekt'a voj'o. Kia do est'as la kaŭz'o, ke en la pas'int'a jar'o en ni'a tend'ar'o subit'e nask'iĝ'is tia grand'a vent'o, kiu en la daŭr'o de moment'o minac'is al'port'i al ni tiom da mal'bon'o? Kiu est'is tiu ŝajn'e grand'eg'a fort'o, kiu por moment'o en'port'is tia'n ne'atend'it'a'n konfuz'o'n en ni'a'n mez'o'n? Nun, kiam ĉio jam klar'iĝ'is, ni pov'as konfes'i, ke ĝi ne est'is ia ekster'ordinar'e grand'a potenc'o, ĝi est'is simpl'e kelk'a'j mal'mult'a'j person'o'j; sed la danĝer'ec'o de ili'a atak'o konsist'is en tio, ke tiu atak'o ne ven'is mal'kaŝ'e el ekster'e, sed ĝi est'is kaŝ'it'e prepar'it'a kaj tut'e ne'atend'it'e aranĝ'it'a intern'e de ni'a tend'ar'o.

Ĝi est'as histori'o, pri kiu mi ne vol'as parol'i. Nun mi vol'as nur dir'i jen'o'n: ni ĉiu'j est'as reprezent'ant'o'j de la ide'o de lingv'o inter'naci'a, ni far'u kun ĝi, kio'n ni vol'as, sed ni ag'u honest'e kaj ni memor'u, ke pri ni'a'j ag'o'j la est'ont'ec'o sever'e ni'n juĝ'os. Memor'u, ke Esperant'o est'as nenies propr'aĵ'o, ke la esperant'ist'o'j hav'as plen'a'n rajt'o'n far'i kun ĝi ĉio'n, kio'n ili vol'as, se ili nur far'os ĝi'n si'n'gard'e, lojal'e kaj inter'konsent'e. Nur por gard'i ni'a'n lingv'o'n kontraŭ anarĥi'o de la flank'o de apart'a'j person'o'j, ni'a lingv'o hav'as si'a'n plej sen'parti'e elekt'it'a'n kaj el plej kompetent'a'j person'o'j konsist'ant'a'n kaj konsist'ont'a'n Lingv'a'n Komitat'o'n, kiu, de'pend'ant'e de neni'u mastr'o, hav'as plen'a'n rajt'o'n kaj plen'a'n pov'o'n esplor'i kaj prezent'i al la sankci'o de la esperant'ist'ar'o ĉio'n, kio'n ĝi vol'os. La Bulonj'a Deklaraci'o mal'permes'as nur, ke apart'a'j person'o'j romp'u la lingv'o'n arbitr'e, ĝi est'as kre'it'a nur por gard'i la ekstrem'e neces'a'n kontinu'ec'o'n en ni'a lingv'o. Se iu el vi trov'as, ke ni dev'as far'i tio'n aŭ ali'a'n, prezent'u vi'a'n dezir'o'n al la Lingv'a Komitat'o. Se tiu Komitat'o ŝajn'os al vi tro konservativ'a, tiam memor'u, ke ĝi ekzist'as ne por la plen'um'ad'o de divers'a'j person'a'j kapric'o'j, sed por la gard'ad'o de la interes'o'j de la tut'a esperant'ist'ar'o; ke pli bon'e est'as, ke la Komitat'o far'u tro mal'mult'e, ol ke ĝi facil'anim'e far'u i'a'n pas'o'n, kiu pov'us mal'util'i al ni'a tut'a afer'o. Ĉar vi ĉiu'j konfes'as, ke la esenc'o de ni'a lingv'o est'as ĝust'a kaj oni pov'as disput'i nur pri detal'o'j, tial ĉio bon'a kaj ĉio efektiv'e neces'a pov'as facil'e est'i far'at'a en ĝi per voj'o lojal'a, en harmoni'o kaj pac'o.

La person'o'j, kiu'j vol'as al'trud'i al la tut'a esperant'ist'ar'o si'a'j'n dezir'o'j'n, dir'as ordinar'e, ke ili hav'as la plej bon'a'j'n ide'o'j'n, kiu'j'n la pli'mult'o da esperant'ist'o'j cert'e aprob'us, sed i'a'j ĉef'o'j ne vol'as ili'n aŭskult'i kaj ne permes'as al ili prezent'i si'a'j'n ide'o'j'n por esplor'ad'o. Tio est'as ne ver'a. Vi sci'as, ke laŭ la nov'a ord'o, kiu'n per komun'a voĉ'don'ad'o akcept'is por si ni'a Lingv'a Komitat'o, ĉiu hom'o ne sol'e hav'as la rajt'o'n prezent'i al la Komitat'o si'a'j'n propon'o'j'n, sed se la propon'o hav'as eĉ nur plej mal'grand'a'n ŝajn'o'n de serioz'ec'o, se inter la cent membr'o'j de la Komitat'o la propon'o akir'is por si eĉ nur la aprob'o'n de kvin person'o'j, tio jam sufiĉ'as, ke la Lingv'a Komitat'o est'u dev'ig'at'a esplor'i tiu'n propon'o'n. Vi vid'as sekv'e, ke neni'u pov'as plend'i, ke oni li'n ne aŭskult'as aŭ ke i'a'j ĉef'o'j prezent'as al voĉ'don'ad'o nur tio'n, kio'n ili dezir'as.

Se iu dir'as al vi, ke oni dev'as ĉio'n krud'e romp'i, se oni per ĉiu'j fort'o'j kaj per ĉiu'j ebl'a'j rimed'o'j pen'as mal'kontent'ig'i vi'n; se de la voj'o de sever'a unu'ec'o, de tiu sol'a voj'o, kiu pov'as konduk'i ni'n al ni'a cel'o, oni pen'as for'log'i vi'n, — tiam gard'u vi'n! tiam sci'u, ke tio konduk'as al mal'ord'ig'o de ĉio, kio'n mult'a'j mil'o'j da person'o'j ating'is por la grand'a ĉiu'hom'a ide'o per mult'e'jar'a pacienc'a labor'ad'o.

Mi fin'is. Pardon'u al mi la mal'agrabl'a'n tem'o'n, kiu'n mi elekt'is. Ĝi est'as la unu'a kaj esper'ebl'e ankaŭ la last'a foj'o en la histori'o de ni'a'j kongres'o'j. Kaj nun ni ĉio'n forges'u; ni komenc'u la grand'a'n fest'o'n, por kiu ni ĉiu'j kun'ven'is el la divers'a'j land'o'j de la mond'o; ni ĝoj'e pas'ig'u ni'a'n grand'a'n ĉiu'jar'a'n semajn'o'n de la pur'e hom'ar'a fest'o. Ni memor'u pri tio, ke ni'a'j kongres'o'j est'as ekzerc'ant'a kaj eduk'ant'a antaŭ'parol'o por la histori'o de la est'ont'a inter'frat'ig'it'a hom'ar'o. Por ni est'as grav'a'j ne i'a'j bagatel'a'j ekster'a'j detal'o'j de ni'a lingv'o, sed ĝi'a esenc'o, ĝi'a ide'o kaj cel'o, tial ni antaŭ ĉio dev'as zorg'i pri ĝi'a sen'inter'romp'a viv'ad'o, pri ĝi'a sen'halt'a kresk'ad'o. Grand'a est'as la diferenc'o inter hom'o-infan'o kaj hom'o-vir'o; grand'a ebl'e est'os la diferenc'o inter la nun'a Esperant'o kaj la evoluci'int'a Esperant'o de post mult'a'j jar'cent'o'j; sed dank’ al ni'a diligent'a gard'ad'o, la lingv'o fortik'e viv'os, malgraŭ ĉiu'j atenc'o'j, ĝi'a spirit'o fort'iĝ'os, ĝi'a cel'o est'os ating'it'a, kaj ni'a'j nep'o'j ben'os ni'a'n pacienc'o'n.

Kvin'a Kongres'o 1909 en Barcelona

Kar'a'j sam'ide'an'o'j kaj amik'o'j! — Ĉiu'foj'e kiam komenc'iĝ'as nov'a inter'kongres'a jar'o, ĉiu esperant'ist'o, kiu antaŭ'vid'as por si iom da liber'a temp'o kaj pov'as ŝpar'i iom da mon'o, komenc'as prepar'ig'ad'i al la est'ont'a kongres'o esperant'ist'a, al la plej proksim'a grand'a komun'a fest'o de la popol'o esperant'ist'a. Amik'o'j, kiu'j'n lig'as la sam'a ide'o, la sam'a'j aspir'o'j kaj esper'o'j, kor'tuŝ'it'e dir'is al si reciprok'e “ĝis la re'vid'o”, kaj kun ĝoj'o ili atend'as tiu'n re'vid'o'n. Kiel reciprok'e si'n am'ant'a'j ge'frat'o'j, kiu'j nur de temp'o al temp'o pov'as kun'iĝ'i en la dom'o de si'a'j ge'patr'o'j, tiel la esperant'ist'o'j sopir'e atend'as tiu'n moment'o'n, kiam ili pov'os renkont'iĝ'i en la centr'o de Esperant'uj'o, am'e salut'i si'n reciprok'e, varm'e prem'i al si la man'o'j'n kaj dir'i al si: “ni viv'as, ni honest'e labor'is en la daŭr'o de la jar'o, ni gard'is honest'e la honor'o'n de ni'a dom'o, ni pov'as kun pur'a konscienc'o part'o'pren'i en la komun'a fest'o de ni'a famili'o.”

Sed dum ĉiu el vi prepar'iĝ'as al ni'a komun'a fest'o kun kor'o tut'e ĝoj'a, mi far'as tio'n sam'a'n ĉiam kun kor'o iom pez'a, ĉar en ni'a'j kongres'o'j la sort'o don'is al mi rol'o'n kvankam tre flat'a'n, tamen sam'temp'e ankaŭ tre ŝarĝ'a'n: mi est'as dev'ig'at'a akcept'ad'i honor'o'j'n, kiu'j aparten'as ne al mi. Prav'e aŭ mal'prav'e la mond'o vid'as en mi ĉiam la natur'a'n reprezent'ant'o'n de la an'ar'o esperant'ist'a, la simbol'o'n de la esperant'ism'o, de la esperant'ist'a lojal'ec'o kaj unu'ec'o; kaj ĉar la hom'o'j ne pov'as esprim'i si'a'j'n sent'o'j'n al io abstrakt'a, tial ĉiu'j esprim'o'j de simpati'o kaj entuziasm'o por la esperant'ism'o direkt'iĝ'as sub mi'a adres'o.

Ekzist'as tamen person'o'j, kiu'j tio'n ne kompren'as aŭ ne vol'as kompren'i; ili envi'as la flag'o'n pro la honor'o'j, kiu'j est'as far'at'a'j al ĝi; ili vid'as en mi person'o'n, kiu kvazaŭ lud'as la rol'o'n de ia reĝ'o. Jen est'as la kaŭz'o, pro kiu mi ĉiam kun pez'a kor'o vetur'as al ni'a'j kongres'o'j. Fort'e, tre fort'e mi dezir'us for'rifuz'i mi'a'n por mi tro turment'a'n rol'o'n, kaj star'i ne antaŭ vi, sed inter vi; sed la afer'o ne de'pend'as de mi'a vol'o, ĝi de'pend'as de divers'a'j cirkonstanc'o'j, antaŭ kiu'j mi dev'as mi'n klin'i, se mi ne vol'as mal'util'i al ni'a mov'ad'o. Tial ankaŭ hodiaŭ mi star'as antaŭ vi kiel simbol'o de vi'a afer'o kaj de vi'a unu'ec'o, kiel vi'a konkret'a reprezent'ant'o; mi akcept'as ĉio'n, kio est'as destin'at'a por vi, kaj mi ĉio'n fidel'e trans'don'as al vi, popol'o esperant'ist'a.

En ĉi tiu mi'a rol'o de vi'a reprezent'ant'o, mi antaŭ ĉio atent'ig'as vi'n pri la grand'a honor'o, kiu'n far'is al ni Li'a Reĝ'a Moŝt'o la Reĝ'o Alfons'o XIIIa, afabl'e akcept'int'e la honor'a'n prezid'ant'ec'o'n de ni'a kongres'o. Mi esprim'as en vi'a nom'o ni'a'n plej respekt'a'n dank'o'n al Li'a Reĝ'a Moŝt'o. La Reĝ'o Alfons'o XIIIa long'e viv'u!

Mi atent'ig'as vi'n pri la grand'a simpati'o, kiu'n montr'is al ni'a afer'o la reg'ist'o'j de tiu land'o, en kiu ni nun trov'iĝ'as; ne sol'e ĉiu'j ministr'o'j pren'is sur si'n la patron'ec'o'n de ni'a kongres'o, sed la reg'ist'ar'o de la land'o en si'a propr'a nom'o per si'a'j ambasador'o'j oficial'e invit'is la reg'ist'ar'o'j'n de ali'a'j land'o'j, ke ili send'u deleg'it'o'j'n al ni'a kongres'o. Por ĉi tiu grand'a kaj tre grav'a serv'o mi esprim'as en vi'a nom'o plej varm'a'n dank'o'n al la reg'ist'ar'o de la hispan'a regn'o.

Vi sci'as, kiel energi'e kaj zorg'e la lok'a organiz'a komitat'o labor'is por bel'eg'a kaj plej frukt'o'port'a prepar'ad'o de ni'a nun'a kongres'o. Vi sci'as, ke ili ne perd'is la kuraĝ'o'n, eĉ malgraŭ la mal'feliĉ'a'j Barcelonaj okaz'int'aĵ'o'j, kiu'j ĉiu'n el ni dev'ig'is pens'i, ke la kongres'o en Barcelono est'as jam absolut'e ne'far'ebl'a. Part'o'n de tio, kio'n la komitat'o far'is, vi jam vid'is, la ceter'a'n part'o'n vi vid'os dum la kongres'o mem kaj en la post'kongres'a'j tag'o'j. Al ĉi tiu mult'e labor'int'a komitat'o, kaj precip'e al ĝi'a kar'a prezid'ant'o, mi esprim'as en la nom'o de ni ĉiu'j ni'a'n plej kor'a'n dank'o'n.

Vi vid'is, kia'n ekster'ordinar'e honor'a'n kaj simpati'plen'a'n akcept'o'n prepar'is por ni la urb'o Barcelono. Vi sci'as, ke nur apart'a'j, ne'antaŭ'vid'it'a'j cirkonstanc'o'j mal'help'is la urb'o'n, montr'i kun plen'a entuziasm'o kaj en si'a plen'a ampleks'o si'a'n grand'a'n estim'o'n, si'a'n plej viv'a'n simpati'o'n al vi, popol'o esperant'ist'a, al vi'a pen'ad'o kaj labor'ad'o, al vi'a cel'o kaj esper'o'j. En vi'a nom'o mi esprim'as al la urb'o ni'a'n plej profund'a'n kaj sincer'a'n dank'o'n.

En la ĝis'nun'a'j kongres'o'j mi hav'is i'o'n por dir'i al vi, tial ĉe la mal'ferm'o de la kongres'o mi parol'is long'e; hodiaŭ mi hav'as neni'o'n grav'a'n por dir'i, tial mi parol'os mal'long'e. Vi sci'as, kia est'as ni'a cel'o; vi sci'as, kia est'as la sol'a voj'o, per kiu ni pov'as ating'i tiu'n cel'o'n; ni marŝ'u do antaŭ'e'n diligent'e kaj harmoni'e. Se ni demand'os ni'n, kio'n ni far'is en la ĵus fin'iĝ'int'a inter'kongres'a jar'o, ni pov'os respond'i: “Ni san'e viv'is, ni kresk'is, ni fort'iĝ'is en ĉiu'j rilat'o'j”. Kia'n grand'a'n signif'o'n tio hav'as, tio'n pov'as kompren'i nur tiu'j, kiu'j kompren'as la tut'a'n grav'ec'o'n kaj mal'facil'ec'o'n de ni'a afer'o, kaj kiu'j mem labor'is por ĝi. Kiel en la jar'o'j pas'int'a'j, tiel ankaŭ en la jar'o ĵus fin'iĝ'int'a, mult'a'j el vi labor'is por ni'a komun'a afer'o kun grand'a fervor'o kaj si'n'don'ec'o; al ili la esperant'ist'ar'o esprim'as si'a'n kor'a'n dank'o'n. Sed dum la Kongres'o ni ne sol'e rakont'os al ni reciprok'e pri la labor'o'j far'it'a'j, ni dev'os plen'um'i ankaŭ kelk'a'j'n labor'o'j'n komun'a'j'n, kiu'j postul'as komun'a'n inter'konsil'iĝ'o'n kaj inter'konsent'o'n.

Ni komenc'u en feliĉ'a hor'o ni'a'j'n kongres'a'j'n labor'o'j'n kaj fest'o'j'n, al la unu'a'j ni pen'u don'i la plej bon'a'n sukces'o'n, en la du'a'j ni ĉerp'u kuraĝ'o'n kaj fort'o'n por la labor'o'j de la jar'o ven'ont'a.

Parol'ad'o pri Universal'a Esperant'o-Asoci'o ĉe la mal'ferm'a kun'ven'o de U.E.A. en Barcelona 1909

Estim'at'a'j membr'o'j de U.E.A.! — S-ro Mudie, vi'a prezid'ant'o, pet'is, ke mi dir'u ĉe vi'a kun'ven'o kelk'a'j'n vort'o'j'n de laŭd'o aŭ mal'laŭd'o pri la ag'ad'o de vi'a Asoci'o. Ĉu mi esprim'os laŭd'o'n aŭ mal'laŭd'o'n, la respond'o ne pov'as est'i dub'a: post la tiel bon'a'j kaj grav'a'j raport'o'j, kiu'j est'is leg'it'a'j, post la ag'ad'o, kiu en la daŭr'o de la last'a jar'o est'is plen'um'it'a de U.E.A., ne pov'as rest'i eĉ la plej mal'grand'a dub'o pri tio, ke, las'ant'e flank'e la instituci'o'j'n oficial'a'j'n, U.E.A. far'iĝ'is la plej grav'a instituci'o de ni'a mov'ad'o kaj ĝi al ni'a afer'o al'port'os pli kaj pli da util'ec'o.

Antaŭ kvin jar'o'j, ĉe la Bulonj'a Kongres'o, est'is prezent'it'a projekt'o de ĝeneral'a organiz'aĵ'o por la tut'a esperant'ist'ar'o. La Kongres'o tiam ne vol'is tiu'n projekt'o'n kaj per deklar'o difin'is, ke est'as nom'at'a esperant'ist'o ĉiu person'o, kiu sci'as kaj uz'as Esperant'o'n tut'e egal'e por kia'j cel'o'j, kaj ke ni'a mov'ad'o ne est'as oficial'e lig'it'a kun ia special'a ideal'o, kvankam la plej mult'a'j el la esperant'ist'o'j ja sent'is tiu'n ideal'o'n kaj est'is konstant'e gvid'at'a'j de ĝi. Sed kelk'a'j esperant'ist'o'j hav'is la bon'a'n ide'o'n far'i per voj'o privat'a tio'n, kio'n oficial'e far'i ni ne pov'is. Ili kun'ig'is ne ĉiu'j'n esperant'ist'o'j'n, sed nur tiu'j'n person'o'j'n, kiu'j, akcept'int'e la intern'a'n ide'o'n de esperant'ism'o, dezir'as est'i unu'ig'it'a'j en inter'naci'a organiz'aĵ'o, por reciprok'a si'n'serv'ad'o kaj al'proksim'iĝ'ad'o, ĉar ili pens'as, ke ili tia'manier'e pli kaj pli mult'iĝ'os inter si lig'il'o'j'n de solidar'ec'o kaj si'a'n cel'o'n ating'os pli rapid'e, ol per izol'a ag'ad'o.

U.E.A. unu'ig'as do ne ĉiu'j'n esperant'ist'o'j'n, sed ĉiu'j'n esperant'ism'an'o'j'n, t.e. ĉiu'j'n tiu'j'n hom'o'j'n, kiu'j konsider'as ne nur Esperant'o'n en ĝi'a ekster'a lingv'a form'o, sed ankaŭ ĝi'a'n intern'a'n ide'o'n. Ke la pli grand'a part'o de la esperant'ist'ar'o konsent'as kun tiu ĉi ide'o pruv'as la fakt'o, ke en mal'mult'e da temp'o vi'a Asoci'o ricev'is la plej favor'a'n akcept'o'n en ni'a mov'ad'o. Oni ĉie kompren'as, ke U.E.A. liver'as taŭg'a'n neŭtral'a'n fundament'o'n por ĉiu'j inter'hom'a'j rilat'o'j kaj serv'o'j, kaj el tiu ĉi reciprok'a si'n'help'ad'o rezult'os pli da amik'ec'o kaj estim'o inter la gent'o'j, kaj for'iĝ'os la bar'o'j, kiu'j mal'help'as ili'a'n pac'a'n inter'komunik'iĝ'o'n. En tiu ĉi princip'o kuŝ'as la ĉef'a grav'ec'o de vi'a Asoci'o.

Dum la oficial'a esperant'ist'ar'o, laŭ la deklar'o de Boulogne, est'as dev'ig'at'a al plen'a neŭtral'ec'o rilat'e al tio kaj dev'as si'n lim'ig'i nur al pur'e esperant'a'j demand'o'j, U.E.A., ĉar ĝi reprezent'as nur person'o'j'n, kiu'j dezir'as est'i organiz'at'a'j pro difin'it'a cel'o aprob'it'a de ili, pov'as far'i grav'a'n labor'o'n, kiu hav'os grand'a'n signif'o'n rilat'e al la intern'a ide'o de esperant'ism'o.

Mi do est'as plen'e konvink'it'a pri la util'ec'o de vi'a Asoci'o kaj la esperant'ism'a karakter'o de la labor'o, kiu'n ĝi jam plen'um'is kaj ankaŭ plen'um'os. Mi fin'e sent'as la dev'o'n gratul'i kaj dank'i la si'n'don'a'j'n fond'int'o'j'n de U.E.A., kiu'j per si'a obstin'a labor'o kaj pen'ad'o pov'is al'konduk'i tiu'n instituci'o'n sur la bon'a'n voj'o'n, kie ĝi nun star'as. Mi de vi'a Asoci'o atend'as mult'e da bon'o por ni'a afer'o, kaj mi tut'kor'e esper'as, ke U.E.A. far'os ĉiam pli grav'a'j'n progres'o'j'n kaj per si'a rapid'a pli'fortik'iĝ'o ni'n ŝov'os antaŭ'e'n al la baldaŭ'a real'ig'o de esperant'ism'o.

Ses'a Kongres'o 1910 en Washington

Land'o de liber'ec'o, land'o de est'ont'ec'o, mi vi'n salut'as! Land'o, pri kiu rev'is kaj nun ankoraŭ rev'as mult'a'j sufer'ant'o'j kaj sen'kulp'a'j persekut'at'o'j, mi vi'n salut'as! Regn'o de hom'o'j, kiu aparten'as ne al tiu aŭ ali'a gent'o aŭ eklezi'o, sed al ĉiu'j si'a'j honest'a'j fil'o'j, mi klin'as mi'n antaŭ vi, kaj mi est'as feliĉ'a, ke la sort'o permes'is al mi vi'n vid'i kaj spir'i almenaŭ dum kelk'a temp'o vi'a'n liber'a'n, de neni'u monopol'ig'it'a'n aer'o'n.

Salut'o'n al vi, Uson'o, plej potenc'a reprezent'ant'o de la nov'a mond'o. Ni, fil'o'j de la mal'nov'a kaj mal'jun'a kontinent'o, ven'is al vi kiel gast'o'j; sed ne vid'am'a turism'o en'ŝip'ig'is ni'n, ne la esper'o de ia komerc'a akir'o pel'is ni'n al vi'a bord'o; ni ven'is al vi, por al'port'i al vi nov'a'n sent'o'n kaj nov'a'n ide'o'n, ni ven'is, por al'port'i nov'a'n kuraĝ'o'n al tiu'j ni'a'j sam'ide'an'o'j kaj sam'ideal'an'o'j, kiu'j ĝis nun labor'is inter vi kaj kies vort'o'j pri ia nov'a popol'o ebl'e ŝajn'is al vi tro fabel'a'j. Pec'o de tiu miks'de'ven'a kaj tamen lingv'e kaj kor'e unu'ig'it'a popol'o nun star'as antaŭ vi real'e kaj viv'ant'e. Rigard'u ni'n, aŭskult'u ni'n, kaj konvink'iĝ'u, ke ni ne est'as fabel'o. Ni est'as divers'gent'an'o'j, kaj tamen ni sent'as ni'n kiel sam'gent'an'o'j, ĉar ni kompren'as ni'n kiel sam'gent'an'o'j, hav'ant'e neni'a'n bezon'o'n humil'ig'i aŭ fremd'lingv'e balbut'ig'i unu la ali'a'n. Ni esper'as, ke dank’ al ni'a labor'ad'o pli aŭ mal'pli fru'e la tut'a mond'o simil'iĝ'os al ni kaj far'iĝ'os unu grand'a hom'a gent'o, konsist'ant'a el divers'a'j famili'o'j, intern'e apart'lingv'a'j kaj apart'mor'a'j, sed ekster'e sam'lingv'a'j kaj sam'mor'a'j. Al tiu ni'a labor'ad'o, kiu cel'as kre'i iom post iom unu'ig'it'a'n, sekv'e fort'ig'it'a'n kaj spirit'e alt'ig'it'a'n hom'ar'o'n, ni nun invit'as vi'n, fil'o'j de Uson'o. Kaj ni esper'as, ke ni'a vok'o ne rest'os van'a, sed ĝi baldaŭ eĥ'e re'son'os en ĉiu'j angul'o'j de vi'a land'o kaj tra tut'a vi'a kontinent'o.

Nur tre mal'mult'a'j el ni pov'is ven'i en vi'a'n land'o'n, ĉar ni, esperant'ist'o'j, ne est'as hom'o'j riĉ'a'j; de ni'a nun'a kongres'o ni sekv'e ne pov'as atend'i grav'a'j'n decid'o'j'n, kiu'j hav'us signif'o'n por la tut'a esperant'ist'ar'o. Ni ven'is al vi, Uson'an'o'j, precip'e por pas'ig'i en vi'a mez'o kaj antaŭ vi'a'j okul'o'j unu semajn'o'n de ni'a esperant'ist'a viv'o, por montr'i al vi almenaŭ mal'grand'a'n pec'o'n de tiu viv'o, por al'port'i al vi sem'o'n; kaj ni esper'as, ke post ni'a for'ir'o tiu sem'o potenc'e ĝerm'os kaj kresk'os, kaj en vi'a land'o ni'a afer'o baldaŭ hav'os si'a'j'n plej fervor'a'j'n kaj plej grav'a'j'n apostol'o'j'n.

En vi'a land'o, Uson'a'j sam'ide'an'o'j, ni'a afer'o est'as ankoraŭ tro jun'a, kaj mult'a'j el vi ne el'labor'is al si ankoraŭ tut'e klar'a'n juĝ'o'n pri ĝi; tial permes'u, ke mi almenaŭ iom esplor'u antaŭ vi la voj'o'n, kiu'n ni ir'as.

Kio'n cel'as la esperant'ist'a mov'ad'o? Ĝi cel'as ating'i reciprok'a'n kompren'ad'o'n inter ĉiu'j hom'o'j kaj popol'o'j. Por kio ni bezon'as tia'n reciprok'a'n kompren'ad'o'n? Kia'j est'as la sekv'o'j, kiu'j'n ni atend'as de ĝi? Kial ni dezir'as, ke ĝi est'u nepr'e sur fundament'o neŭtral'a? Kial ni tiel persist'e labor'as por ĝi? Kia est'as la spirit'o, kiu ni'n ĉiu'j'n lig'as inter ni? Pri ĉio ĉi tio mi jam mult'e parol'is, kaj mi ne vol'as nun ripet'i mi'a'j'n vort'o'j'n, des pli, ke ĉiu el vi post kelk'a medit'ad'o facil'e mem trov'os la respond'o'j'n. Antaŭ vi, praktik'a'j amerik'an'o'j, mi vol'as analiz'i ali'a'n demand'o'n, nom'e: ĉu ni kun ni'a labor'ad'o star'as sur voj'o tut'e cert'a, aŭ ĉu ni pov'as tim'i, ke iam ni'a tut'a labor'ad'o montr'iĝ'os van'a? Nur plen'a konsci'o pri la ir'ot'a voj'o don'as al la marŝ'ant'o'j sufiĉ'e da energi'o, por kontraŭ'batal'i ĉiu'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n, kiu'j trov'iĝ'as sur la voj'o.

La cel'o, por kiu ni labor'as, pov'as est'i ating'it'a per du voj'o'j: aŭ per labor'ad'o de hom'o'j privat'a'j, t.e. de la popol'a'j amas'o'j, aŭ per dekret'o de la reg'ist'ar'o'j. Plej kred'ebl'e ni'a afer'o est'os ating'it'a per la voj'o unu'a, ĉar al tia afer'o, kiel ni'a, la reg'ist'ar'o'j ven'as kun si'a sankci'o kaj help'o ordinar'e nur tiam, kiam ĉio est'as jam tut'e pret'a. Kia dev'as est'i la karakter'o de la unu'a voj'o, pri tio neni'u pov'as dub'i; pri afer'o, kies tut'a esenc'o kaj viv'o est'as baz'it'a sur inter'konsent'o, ĉiu kompren'as tre bon'e, ke labor'ad'o de amas'o'j pov'as ĝi'n konduk'i al cel'o nur tiam, se ĉiu'j labor'as unu'anim'e. En tia afer'o, se ĝi per si mem montr'iĝ'is viv'i'pov'a, konkord'o est'as la plej cert'a garanti'o de sen'dub'a sukces'o, mal'konkord'o signif'as la mort'o'n. Tio'n kompren'as tre bon'e ni'a'j sam'ide'an'o'j, kaj tial ili kun indign'o for'puŝ'as ĉiu'n, kiu vol'as de'log'i ili'n de la komun'a voj'o. Sed iu'foj'e en la kap'o de tiu aŭ ali'a sam'ide'an'o aper'as la sekv'ant'a demand'o: kio est'os la sekv'o, se la solv'o'n de la inter'naci'lingv'a problem'o vol'os iam pren'i sur si'n ia grand'a fort'o, kontraŭ kiu ni ĉiu'j est'as tro sen'fort'a'j, ekzempl'e la reg'ist'ar'o'j de la mond'o? Ĉu ni dev'as tim'i, ke ili ebl'e elekt'os ali'a'n solv'o'n, ol ni elekt'is, kaj tia'manier'e ni'a tut'a labor'ad'o far'iĝ'os van'a?

Por trov'i klar'a'n respond'o'n al tiu demand'o, ni prezent'u al ni, ke la reg'ist'ar'o'j de la mond'o aŭ i'a'j ali'a'j grand'a'j kaj influ'a'j potenc'o'j star'ig'is aŭtoritat'a'n komitat'o'n, kiu dev'as decid'i, kia lingv'o dev'as far'iĝ'i inter'naci'a. En la artikol'o “Esenc'o kaj Est'ont'ec'o”, kiu'n mult'a'j el vi leg'is en la “Fundament'a Krestomati'o”, mi analiz'is tiu'n demand'o'n detal'e, kaj mi montr'is tut'e klar'e tio'n, pri kio en la nun'a temp'o jam neni'u esplor'ant'o dub'as, nom'e, ke tia komitat'o, pri kiu mi parol'is, neniel pov'us elekt'i i'a'n lingv'o'n naci'a'n, nek i'a'n lingv'o'n mort'int'a'n, nek i'a'n lingv'o'n kun plen'e el'pens'it'a vort'ar'o, sed ĝi dev'us nepr'e elekt'i nur aŭ Esperant'o'n en ĝi'a nun'a form'o, aŭ Esperant'o'n iom ŝanĝ'it'a'n. Se la komitat'o, kontraŭ ĉiu'j postul'o'j de la prudent'o, vol'us far'i i'a'n ali'a'n decid'o'n, ĝi'a decid'o rest'us nur decid'o paper'a kaj praktik'e absolut'e sen'valor'a. Nun ni rigard'u, kia est'as la sol'a manier'o, en kiu la komitat'o pov'us solv'i la last'a'n alternativ'o'n.

Plej natur'e kaj plej kred'ebl'e est'as, ke la komitat'an'o'j rezon'ad'os simpl'e en la sekv'ant'a manier'o: “Ekzist'as lingv'o art'e'far'it'a, kiu montr'iĝ'is tut'e viv'i'pov'a, bon'eg'e funkci'as, bon'eg'e si'n ten'as jam mult'e da jar'o'j, kre'is grand'a'n literatur'o'n, el'labor'is si'a'n spirit'o'n kaj viv'o'n k.t.p.; sekv'e, anstataŭ far'i tut'e sen'bezon'e kaj sen'cel'e risk'a'j'n nov'a'j'n eksperiment'o'j'n, ni simpl'e akcept'u tio'n, kio jam ekzist'as; ni don'u al ĝi la aŭtoritat'a'n apog'o'n de la reg'ist'ar'o'j, kiu'j'n ni reprezent'as, kaj tiam la tut'a etern'a problem'o est'os tuj plen'e solv'it'a, kaj de morgaŭ la tut'a civiliz'it'a hom'ar'o reciprok'e si'n kompren'os.”

Tia, mi ripet'as, est'as la plej natur'a decid'o, kiu'n ni pov'as atend'i de la reg'ist'ar'e elekt'ot'a komitat'o. Sed ni supoz'u, ke la komitat'o trov'os, ke divers'a'j ŝanĝ'o'j en Esperant'o est'as efektiv'e tre neces'a'j. Kiel do ĝi ag'os?

Antaŭ ĉio ĝi si'n demand'os, ĉu ĝi est'as sufiĉ'e fort'a, por al'trud'i si'a'n teori'a'n vol'o'n al tiu'j mult'a'j mil'o'j da hom'o'j, kiu'j ĝis nun est'is la sol'a'j labor'ant'o'j en la afer'o. La esperant'ist'o'j labor'is dum long'a vic'o da jar'o'j, mult'e labor'is, mult'e ofer'is kaj kun tre grand'a mal'facil'ec'o fin'e akir'is tio'n, kio dum mult'a'j mil'jar'o'j ŝajn'is ne'akir'ebl'a kaj kio, unu foj'o'n perd'it'a, neniam plu re'akir'iĝ'us, ĉar la mond'o perd'us la tut'a'n konfid'o'n al la inter'naci'lingv'a ide'o. Sekv'e ĉiu prudent'a komitat'o dir'us al si: “Ni dev'as est'i tre si'n'gard'a'j, por ke, anstataŭ akcel'i la afer'o'n, ni ĝi'n ne pere'ig'u por ĉiam.” Se la komitat'o sci'us, ke ĝi'n elekt'is ekzempl'e nur ia unu tre mal'grand'a kaj mal'grav'a land'et'o, ke la elekt'o est'is nur tut'e sen'valor'a formal'aĵ'o, ke la elekt'int'o'j tut'e si'n ne interes'as pri la afer'o kaj ne hav'as eĉ la plej mal'grand'a'n intenc'o'n ĝi'n sub'ten'i, nek la fort'o'n por tio, tiam prudent'a'j komitat'an'o'j nur simpl'e esprim'us si'a'n opini'o'n kaj dezir'o'j'n pri divers'a'j far'ind'a'j ŝanĝ'o'j en Esperant'o kaj las'us la akcept'ad'o'n aŭ ne'akcept'ad'o'n al la decid'o de la esperant'ist'o'j mem, sed neniam komenc'us konkur'ad'o'n kontraŭ la esperant'ist'ar'o; ĉar ili kompren'us, ke moral'e tio est'us nur pek'o kontraŭ la inter'naci'lingv'a ide'o kaj praktik'e ĝi pli aŭ mal'pli fru'e konduk'us nur al fiask'o.

Nun ni supoz'u, ke por la decid'o de la demand'o pri lingv'o inter'naci'a est'as kre'it'a komitat'o, kiu hav'as fort'o'n ne fikci'a'n sed efektiv'a'n kaj grand'a'n. Antaŭ'e mi jam montr'is, ke se tia komitat'o ne vol'os, ke ĝi'a decid'o rest'u praktik'e absolut'e sen'valor'a, ĝi pov'os pren'i nur aŭ Esperant'o'n, aŭ i'o'n tre simil'a'n al Esperant'o. Mi dir'is jam, ke plej kred'ebl'e ĝi akcept'os simpl'e Esperant'o'n en ĝi'a nun'a form'o. Sed ni supoz'u, ke ĝi tio'n ne vol'os far'i; kiel do ĝi ag'os: Ĉar ĝi kompren'os tre bon'e, ke, por kre'i viv'i'pov'a'n lingv'o'n, tut'e ne sufiĉ'as est'i instru'it'a hom'o kaj dir'i al si “mi kre'os”; ke oni ne pov'as tio'n far'i laŭ mend'o en la daŭr'o de kelk'e da semajn'o'j; ke tio postul'as tre long'a'n, fervor'a'n, si'n'don'em'a'n, am'o'plen'a'n labor'ad'o'n, el'prov'ad'o'n, tra'sent'ad'o'n k.t.p.; kaj ĉar ĝi sci'os, ke ekzist'as jam lingv'o, super kiu mult'e da hom'o'j tre long'e labor'is, kiu hav'as mult'e'jar'a'n histori'o'n kaj tut'a'n viv'o'n, ke tiu lingv'o bon'eg'e funkci'as, kaj nur mal'mult'a'j punkt'o'j pov'as en ĝi est'i disput'ebl'a'j: tial est'as tut'e kompren'ebl'e, ke, se la komitat'o trakt'os si'a'n task'o'n serioz'e, ĝi ne risk'os pren'i sur si'n mem la kre'ad'o'n de tut'e nov'a lingv'o, nek pren'os ali'a'n lingv'a'n projekt'o'n, kiu'n la viv'o ankoraŭ ne sufiĉ'e el'prov'is, nek komenc'os tut'e sen'bezon'e, sekv'e ne'prudent'e batal'ad'o'n kontraŭ tiu'j, kiu'j ĝis nun labor'is en la afer'o, sed ĝi pren'os Esperant'o'n kaj far'os en ĝi tiu'j'n ŝanĝ'o'j'n, kiu'j'n ĝi trov'os neces'a'j.

Al kiu la komitat'o komisi'us la farad'o'n de la ŝanĝ'o'j? En la temp'o prepar'a, kiam est'us neces'e esplor'i princip'e la demand'o'n, kia'n lingv'o'n oni dev'as elekt'i, la komitat'o pov'us komisi'i la labor'o'n al kiu ajn, zorg'ant'e nur, ke la elekt'it'o'j est'u hom'o'j prudent'a'j kaj sen'parti'a'j kaj kompren'u la tut'a'n respond'ec'o'n, kiu'n ili pren'as sur si'n. Sed kiam la lingv'o est'us jam elekt'it'a kaj oni decid'us far'i en ĝi ŝanĝ'o'j'n, kun kiu oni konsil'iĝ'us pri tiu labor'o? La plej simpl'a prudent'o kaj la plej simpl'a kompren'ad'o de scienc'a'j metod'o'j dir'as, ke pri tia labor'o oni dev'us konsil'iĝ'i ne kun person'o'j, kiu'j kon'as la lingv'o'n de ekster'e, sed antaŭ ĉio kun person'o'j, kiu'j plej bon'e kon'as la lingv'o'n intern'e, kiu'j plej mult'e labor'is por ĝi, plej mult'e praktik'e ĝi'n uz'is kaj sekv'e hav'as en ĝi plej grand'a'n spert'o'n kaj plej bon'e kon'as ĝi'a'j'n mank'o'j'n efektiv'a'j'n. Ĉiu kompren'as tre bon'e, ke far'i ŝanĝ'o'j'n en iu lingv'o, gvid'ant'e si'n nur per ekster'a ŝajn'o kaj ne konsil'iĝ'int'e kun person'o'j, kiu'j plej bon'e kon'as tiu'n lingv'o'n, est'us tia infan'aĵ'o, kiu'n cert'e neni'a komitat'o pov'us far'i, se ĝi trakt'us si'a'n task'o'n serioz'e kaj ne est'us sugesti'at'a de person'o'j, kiu'j hav'as i'a'n kaŝ'it'a'n cel'o'n.

Kaj se la komitat'an'o'j decid'os far'i ŝanĝ'o'j'n en Esperant'o, kio'n ili pov'os ŝanĝ'i? Se ili ekzempl'e vol'os dir'i: “tiu vort'o est'as pren'it'a el lingv'o, kiu'n parol'as cent milion'o'j, tial ni el'ĵet'u ĝi'n kaj pren'u vort'o'n el lingv'o, kiu'n parol'as cent du'dek milion'o'j”, aŭ se ili dir'us: “al ni ne plaĉ'as la praktik'e tut'e bon'a vort'o “est'as”, ni prefer'as “esas” ...”, k.t.p., tio est'us ja simpl'a infan'aĵ'o, kiu'n serioz'a'j hom'o'j cert'e ne permes'us al si, ĉar ili kompren'us, ke en lingv'o, kiu hav'as jam mult'e'jar'a'n viv'o'n, ŝanĝ'i grand'a'n amas'o'n da vort'o'j, pro simpl'a kapric'o, pro ia pur'e teori'a kaj praktik'e absolut'e sen'valor'a motiv'o, est'us sen'senc'aĵ'o. Memor'ant'e, ke oni atend'as de ili ne i'a'n teori'a'n filologi'a'n amuz'iĝ'o'n, sed labor'o'n praktik'a'n, ili kompren'ebl'e ŝanĝ'us nur tia'j'n vort'o'j'n aŭ form'o'j'n, kiu'j montr'iĝ'is kiel mal'bon'a'j per si mem, mal'bon'a'j absolut'e, grav'e mal'oportun'a'j por la uz'ant'o'j de la lingv'o. Sed se vi tra'rigard'os ĉiu'j'n kritik'o'j'n, kiu'j est'is far'it'a'j kontraŭ Esperant'o en la daŭr'o de du'dek tri jar'o'j — kaj Esperant'o'n ja kritik'is jam mult'a'j mil'o'j da hom'o'j, kaj cert'e neni'u eĉ plej mal'grand'a el ĝi'a'j mank'o'j rest'is kaŝ'it'a — vi trov'os, ke la grand'eg'a pli'mult'o el tiu'j kritik'o'j est'as simpl'e person'a'j kapric'o'j. La nombr'o de tiu'j ŝanĝ'a'j propon'o'j, kiu'j efektiv'e pov'us hav'i i'a'n praktik'a'n valor'o'n, est'as tiel mal'grand'a, ke ili ĉiu'j kun'e okup'us ne pli ol unu mal'grand'a'n foli'et'o'n, kiu'n ĉiu pov'us el'lern'i en du'on'hor'o; sed eĉ inter tiu'j tre mal'mult'a'j supoz'ebl'a'j ŝanĝ'o'j la plej grav'a'j est'as nur pli'bon'ig'o ŝajn'a, sed en efektiv'ec'o ili post pli matur'a pri'pens'o montr'iĝ'us ebl'e nur kiel mal'pli'bon'ig'o. Tiel ekzempl'e la for'ig'o de la super'sign'o'j kaj de la akuzativ'o, kio'n mi antaŭ dek'ses jar'o'j propon'is, por liber'iĝ'i de la turment'ant'o'j kaj facil'ig'i la propagand'o'n, kaj kio'n postul'as la pli'mult'o de la re'form'ist'o'j, tiu ŝanĝ'o en la nun'a temp'o, kaj tiom pli antaŭ la okul'o'j de reg'ist'ar'e star'ig'ot'a kaj sekv'e fort'o'n hav'ant'a komitat'o, dev'as aper'i kiel tut'e ne akcept'ebl'a, ĉar ĝi prezent'us kripl'ig'o'n de la intern'a valor'o de la lingv'o, por plaĉ'i al ĝi'a'j ekster'a'j rigard'ant'o'j, for'ig'o'n de neces'a'j grav'a'j son'o'j el la lingv'o kaj de liber'a vort'ord'o kaj klar'ec'o por ... ke la pres'ist'o'j ne bezon'u el'spez'i kelk'e da spes'mil'o'j kaj la komenc'ant'o'j ne hav'u kelk'a'n mal'facil'aĵ'o'n.

Se vi pren'os i'a'n artikol'o'n esperant'a'n, prezent'it'a'n de ni'a'j kontraŭ'ul'o'j por sen'kredit'ig'i Esperant'o'n, vi preskaŭ ĉiam trov'os nur unu afer'o'n: grand'a'n amas'ig'o'n de la plural'a fin'iĝ'o “j”; tiu mal'feliĉ'a “j”, kiu'n neni'u tamen kuraĝ'as kritik'i en la bel'a grek'a lingv'o, est'as la kvintesenc'o de ĉiu'j terur'aĵ'o'j, kiu'j'n ni'a'j kontraŭ'ul'o'j montr'as en Esperant'o!

Unu'vort'e, ĉiu el vi pov'as facil'e konvink'iĝ'i, ke se iam reg'ist'ar'e star'ig'ot'a komitat'o decid'os far'i ŝanĝ'o'j'n en Esperant'o kaj se tiu komitat'o trakt'os si'a'n task'o'n serioz'e, ĝi pov'os ŝanĝ'i en Esperant'o nur tre, tre mal'mult'e; la post'komitat'a Esperant'o rest'os tut'e la sam'a lingv'o, kiel la Esperant'o antaŭ'komitat'a, nur ebl'e kelk'a'j nun'a'j form'o'j far'iĝ'os arĥaism'o'j kaj ced'os si'a'n lok'o'n al pli oportun'a'j form'o'j, neniel romp'ant'e la kontinu'ec'o'n de la lingv'o kaj neniel ruin'ig'ant'e la valor'o'n de tio, kio'n ni ĝis nun akir'is. Tio est'as ne ni'a pi'a dezir'o, sed tio'n plen'e cert'ig'as al ni simpl'a logik'o kaj prudent'o, kontraŭ kiu cert'e neni'a serioz'a komitat'o vol'os pek'i, se ĝi ne vol'os, ke ĝi'a'j labor'o'j rest'u absolut'e sen ia praktik'a rezultat'o.

Nun mi resum'os ĉio'n, kio'n mi dir'is. Logik'a esplor'o de la afer'o montr'as al ni, ke:

• 1. Lingv'o inter'naci'a ne pov'as est'i ali'a ol Esperant'o.
• 2. La evolu'ad'o de la lingv'o far'iĝ'os plej kred'ebl'e nur per tiu sam'a natur'a voj'o, per kiu ĝi far'iĝ'is en ĉiu ali'a lingv'o, t.e. per la sen'romp'a voj'o de neolog'ism'o'j kaj arĥaism'o'j.
• 3. Se iam aper'os la neces'o far'i en Esperant'o i'a'n ŝanĝ'o'n, tio'n pov'as far'i nur aŭ la esperant'ist'o'j mem, per komun'a inter'konsent'o, aŭ ia grand'eg'a fort'o, sed nepr'e en plen'a inter'konsent'o kun la tut'a esperant'ist'ar'o.
• 4. Se iam la esperant'ist'o'j mem aŭ ia grand'a ekster'a fort'o decid'os far'i en Esperant'o i'a'j'n ŝanĝ'o'j'n, tiu'j ŝanĝ'o'j pov'os est'i nur ekstrem'e mal'grand'a'j, neniam romp'os la kontinu'ec'o'n kun tio, kio'n ni ĝis nun hav'is, kaj neniam sen'valor'ig'os tio'n, kio'n ni ĝis nun far'is, far'as, aŭ post'e far'os.

Tio est'as la sol'e ebl'a natur'a ir'ad'o de la afer'o'j. Ĉiu, kiu vol'os kontraŭ'batal'i tiu'n natur'a'n ir'ad'o'n, nur perd'os sen'bezon'e si'a'j'n fort'o'j'n. La esperant'a'j radik'o'j de la arb'o inter'naci'lingv'a jam tiel profund'e penetr'is en la ter'o'n de la viv'o, ke ne pov'as jam ĉiu dezir'ant'o ŝanĝ'i la radik'o'j'n aŭ ŝov'i la arb'o'n laŭ si'a bon'trov'o.

Kar'a'j kongres'an'o'j! Ĉio, kio'n mi dir'is, ne est'as ia aŭtor'a mem'fid'o, ĉar mi plen'e konsent'as kaj konfes'as mal'kaŝ'e, ke, por ŝanĝ'i i'o'n en la natur'a ir'ad'o de la inter'naci'lingv'a afer'o, mi est'as tiel sam'e sen'pov'a, kiel ĉiu ali'a person'o. Mi defend'as fervor'e ni'a'n nun'a'n voj'o'n nur tial, ke la ne'refut'ebl'a'j leĝ'o'j de la logik'o dir'as al mi, ke tio est'as la sol'a voj'o, kiu kun plen'a cert'ec'o al'konduk'os ni'n al ni'a cel'o. Kiu ajn vol'us ŝanĝ'i la natur'a'n ir'ad'o'n de la inter'naci'lingv'a afer'o — tut'e egal'e, ĉu li est'as mal'amik'o de Esperant'o aŭ ĝi'a plej flam'a amik'o, ĉu li est'as sen'fam'ul'o aŭ eminent'ul'o, ĉu li ag'as per vort'o'j aŭ per mon'o kaj ruz'aĵ'o'j, ĉu li est'as plej fanatik'a konserv'em'ul'o aŭ plej facil'anim'a eksperiment'ist'o de nov'aĵ'o'j, ĉu li est'as plej pur'a ideal'ist'o aŭ plej profit'am'a ego'ist'o, ĉu li bru'as kaj mal'ben'as aŭ kaŝ'it'e labor'as sub la ter'o — li neniam sukces'os; li pov'os nur kre'i kelk'temp'a'n skism'o'n kaj akir'i la mal'ĝoj'a'n glor'o'n de mal'help'ant'o kaj sub'fos'ant'o, sed neniam li pov'os dev'ig'i ĉiu'j'n amik'o'j'n de la inter'naci'lingv'a ide'o pro i'a'j sen'signif'a'j bagatel'o'j for'ĵet'i tio'n, kio'n ili posed'as, kio montr'iĝ'is plen'e viv'i'pov'a, en kio'n est'as jam en'met'it'a tia mult'eg'o da labor'o'j kaj da viv'o kaj kio per natur'a voj'o dev'as iom post iom konstant'e en'sorb'i nov'a'j'n suk'o'j'n. Tio'n dev'as bon'e memor'i ĉiu'j, kiu'j labor'as sur la kamp'o de lingv'o inter'naci'a, kaj se ili tio'n ne memor'os, la viv'o mem don'os al ili la neces'a'n instru'o'n.

Ni pov'as sekv'e labor'i trankvil'e; ni ne dev'as mal'ĝoj'i, se ni'a labor'ad'o est'as ia'foj'e tre mal'facil'a kaj sen'dank'a; sur ni'a flank'o est'as ne sol'e la fajr'o de ni'a'j sent'o'j, sur ni'a flank'o est'as ankaŭ la ne'refut'ebl'a'j leĝ'o'j de la logik'o kaj prudent'o. Pacienc'e ni sem'u kaj sem'u, por ke ni'a'j nep'o'j iam hav'u ben'it'a'n rikolt'o'n.

Al la Ses'a Esperant'ist'a Kongres'o, kiu sen'dub'e en'ĵet'os mult'e da sem'o'j en la ter'o'n amerik'a'n, mi el'dir'as mi'a'n kor'a'n salut'o'n.

Ferm'a Parol'ad'o en Washington 1910

Laŭ la tradici'o de ni'a'j ĝis'nun'a'j Kongres'o'j, mi permes'as al mi dir'i kelk'a'j'n vort'o'j'n de adiaŭ'a salut'o. Mi vol'as dir'i kelk'a'j'n vort'o'j'n pri la semajn'o, kiu'n ni ĵus tra'viv'is. Kiam mi decid'is ven'i al Amerik'o, mi konfes'as, ke mi komenc'is mi'a'n vojaĝ'o'n kun iom da dub'o. Ŝajn'is al mi, ke Uson'o est'as ankoraŭ tro jun'a en ni'a mov'ad'o por far'i Kongres'o'n. Oni dev'is tamen sub'ten'i ni'a'j'n uson'a'j'n amik'o'j'n, kaj kiam mi ven'is, mi vid'is kun ĝoj'o, ke mi'a'j dub'o'j est'is van'a'j. La Ses'a est'is sam'a kiel la ali'a'j Kongres'o'j, kaj rest'os en ni'a memor'o sam'e. Mi dev'as esprim'i mi'a'n dank'o'n al ĉiu'j help'int'o'j, special'e al ge'sinjor'o'j Reed — ĉio'n vi vid'is, mi do ne ripet'as — ankaŭ al ĉiu'j, kiu'j help'is. Krom tio, ni ŝuld'as dank'o'n al la land'o mem por la invit'o, kiu'n far'is la Uson'a Reg'ist'ar'o al ali'a'j land'o'j. Est'as tre grav'a fakt'o, ke 13 Reg'ist'ar'o'j est'is oficial'e reprezent'it'a'j. La lok'a'j aŭtoritat'o'j ankaŭ montr'is al ni grand'a'n help'o'n, kaj en vi'a nom'o mi ili'n kor'e dank'as.

Nun ni rigard'u, ĉu la Kongres'o don'is i'a'j'n rezultat'o'j'n. Pri tio neni'u dub'as. La rezultat'o'j est'as tre grav'a'j. Ĝi fort'e lev'os la prestiĝ'o'n de ni'a afer'o en la okul'o'j de la mond'o. Kaj ankaŭ al mult'a'j el ni'a'j uson'a'j amik'o'j, kiu'j ankoraŭ ne hav'is la okaz'o'n aŭskult'i Esperant'o'n parol'at'a'n de ali'land'ul'o'j, la Kongres'o sen'dub'e mult'e help'os pri la el'parol'ad'o de ni'a lingv'o. Mi est'as cert'a, ke kiam ni ili'n re'vid'os, ni ne plu re'kon'os ili'n, sed demand'os pri ili, el kiu naci'o ili ven'as? Kaj nun, ĉar ni dev'as dis'ir'i al ni'a'j hejm'o'j, al ĉiu mi dir'as: Feliĉ'a'n voj'o'n! Feliĉ'a'n vojaĝ'o'n! kaj esper'as, ke mi vid'os grand'a'n part'o'n el vi en Antverpeno.

La Ses'a Kongres'o est'as ferm'it'a.

Parol'ad'o ĉe la Solen'a Mal'ferm'o de la Prepar'a Konferenc'o de Ruslandaj Esperant'ist'o'j en St. Peterburg 1910

Estim'at'a'j sinjor'in'o'j kaj sinjor'o'j ! — Vi ebl'e mir'os, ke mi parol'as al vi ne rus'e, sed esperant'e; vi ebl'e dir'os, ke ĉar ni hav'as nun kongres'o'n de sam'regn'an'o'j kaj ĉiu'j, aŭ almenaŭ preskaŭ ĉiu'j ĝi'a'j part'o'pren'ant'o'j kompren'as tre bon'e la sam'a'n lingv'o'n, est'as mult'e pli natur'e parol'i al ili en tiu lingv'o. Ekzist'as tamen grav'a'j kaŭz'o'j, pro kiu'j mi elekt'is por mi'a parol'o tiu'n lingv'o'n, por kiu ni batal'as kaj por kiu ni kun'ven'is.

Ni'a'j kongres'o'j, ne sol'e la universal'a'j, sed ankaŭ la naci'a'j hav'as antaŭ ĉio signif'o'n instru'a'n kaj eduk'a'n. Esperant'ist'o'j, dis'ĵet'it'a'j en divers'a'j urb'o'j kaj urb'et'o'j, kun'ven'as en pli aŭ mal'pli grand'a amas'o, por aŭd'i ni'a'n lingv'o'n, por kontrol'i, ĉu ili ĝust'e el'lern'is la lingv'o'n, ĉu ili bon'e ĝi'n kompren'as, por kompar'i si'a'n propr'a'n manier'o'n de parol'ad'o kun la parol'manier'o de pli spert'a'j esperant'ist'o'j. Kiam ili post'e re'ven'as hejm'e'n, ili ne sol'e mem parol'as pli pur'e, sed ili al'port'as model'o'n de bon'a parol'ad'a al tiu'j, kiu'j rest'is hejm'e. Tia'manier'e la kongres'o'j regul'ig'as la uz'ad'o'n de la lingv'o, kaj dank’ al ni'a'j kongres'o'j jam nun oni parol'as Esperant'o'n perfekt'e egal'e ne sol'e en la plej mal'proksim'a'j angul'o'j de ĉiu apart'a regn'o, sed en ĉiu'j plej mal'sam'a'j lok'a'j de la tut'a ter'a glob'a. Jam nun, kiam oni aŭd'as bon'a'n kaj spert'a'n esperant'a'n orator'o'n, oni neniel pov'as diven'i, al kiu naci'a aŭ land'o li aparten'as. La plen'a aŭtonomi'a viv'o de ni'a lingv'o, kun ĝi'a absolut'e propr'a, ne prunt'it'a kaj ne imit'it'a spirit'o, ĉiam pli kaj pli fortik'iĝ'as tia'manier'e, kvazaŭ ĉiu'j esperant'ist'o'j de la mond'o loĝ'us kun'e sur unu mal'grand'a pec'o da ter'o.

Ne mal'pli grav'a est'as la eduk'a signif'o de la esperant'ist'a'j kongres'o'j. Izol'it'a'j esperant'ist'o'j, kiu'j neniam hav'is la ebl'o'n praktik'e aplik'i tio'n, kio'n ili lern'is, oft'e dub'as, ĉu efektiv'e per Esperant'o oni pov'as tut'e bon'e inter'kompren'iĝ'i. Eĉ intern'e de la esperant'ist'a'j grup'o'j oni oft'e ne kuraĝ'as parol'i esperant'e, oni balbut'as, oni prefer'as parol'i en si'a naci'a lingv'o, kaj proporci'e al la ne'kuraĝ'ec'o de la parol'ad'o aper'as ankaŭ ne'kuraĝ'ec'o de propagand'o, ĉar la esperant'ist'o'j-balbut'ant'o'j malgraŭ'vol'e ne pov'as liber'ig'i si'n de la tim'o, ke ebl'e tamen Esperant'o est'as afer'o pli teori'a, ol praktik'a. Sed kiam la balbut'ant'o ven'as al kongres'o, kie li hav'as la ebl'o'n aŭd'i bon'a'j'n kaj spert'a'j'n esperant'ist'a'j'n orator'o'j'n, kiam li per si'a'j propr'a'j orel'o'j kaj okul'o'j konvink'iĝ'as, kiel bel'e kaj flu'e oni pov'as parol'i en Esperant'o, li entuziasm'iĝ'as, li vid'as, ke li labor'as por io viv'a kaj viv'o'plen'a, li re'ven'as hejm'e'n kun nov'a kuraĝ'o kaj energi'o. Ni'a'j kongres'o'j, ne sol'e la universal'a, sed ankaŭ la lok'a'j, tia'manier'e eduk'as konvink'it'a'j'n, sekv'e ankaŭ entuziasm'a'j'n batal'ant'o'j'n por ni'a afer'o.

Tio est'as la ĉef'a'j motiv'o'j, pro kiu'j ni en ĉiu'j ni'a'j kongres'o'j, ne sol'e en la universal'a'j, sed ankaŭ en la naci'a'j aŭ region'a'j, nepr'e dev'as parol'i ne sol'e pri Esperant'o, sed ankaŭ per Esperant'o.

Sed se en ĉiu naci'a kongres'o esperant'ist'a la esperant'a parol'ad'o est'as tre dezir'ind'a, ĝi est'as ankoraŭ pli dezir'ind'a special'e en ni'a regn'o, en la vast'a Ruslando. Ni'a grand'eg'a regn'o, kiu etend'iĝ'as de la Karpat'o'j ĝis la Pac'a Ocean'o kaj de la “mal'varm'a'j Finn'a'j rok'o'j ĝis la flam'a Kolĥid'o”, ni'a regn'o est'as tiel miks'konsist'a, ke ĉiu tut'rus'land'a kongres'o est'as iom simil'a al kongres'o inter'naci'a. Miks'it'a est'as la loĝ'ant'ar'o ankaŭ en ali'a'j regn'o'j, sed tie la karakter'o de la reciprok'a'j rilat'o'j inter la popol'o'j est'as ali'a ol ĉe ni.

Mi ne vol'as ĉi tie analiz'i la kaŭz'o'n de ĉi tiu fakt'o, ĉar tiu dev'ig'us mi'n en'ir'i en region'o'n politik'a'n, kio'n mi dezir'as evit'i; mi nur konstat'as la fakt'o'n. Pro la ekzist'ad'o de tiu fakt'o, dum long'a temp'o ankoraŭ en ni'a regn'o ne pov'as okaz'i kongres'o'j efektiv'e tut'rus'land'a'j, en kiu'j kun plen'a volont'ec'o kaj plen'a sincer'ec'o part'o'pren'us ĉiu'j popol'o'j de la ruslanda regn'o. Ankoraŭ dum long'a temp'o efektiv'a'j kaj sincer'e part'o'pren'at'a'j kongres'o'j de la ruslandaj popol'o'j pov'as okaz'i nur sur fundament'o neŭtral'a. La unu'a el tia'j kongres'o'j est'as la nun'a tut'rus'land'a kongres'o esperant'ist'a. En la kongres'o, kiu nun mal'ferm'iĝ'as, ne ekzist'os konkur'ant'o'j kaj mal'amik'o'j, ne ekzist'os humil'ig'ant'o'j kaj humil'ig'at'o'j, ekzist'os nur sam'ide'an'o'j kaj sam'regn'an'o'j. Tial mi ĝoj'e salut'as la unu'a'n Rus'land'an Esperant'ist'a'n Kongres'o'n; mi salut'as ĝi'n du'obl'e: kiel esperant'ist'o kaj kiel rus'land'an'o.

Ne grand'a est'as ni'a nun'a kongres'o, ĉar oni komenc'is ĝi'a'n prepar'ad'o'n tro mal'fru'e. Tre mal'mult'e da ruslandaj esperant'ist'o'j part'o'pren'as en ĝi, tre mal'mult'e da ruslandaj popol'o'j hav'as en ĝi si'a'j'n reprezent'ant'o'j'n. En efektiv'ec'o ĝi est'as nur komenc'o kaj prov'o, ĝi est'as nur prepar'a paŝ'o por la est'ont'a'j Ruslandaj Esperant'ist'a'j Kongres'o'j. Mi tamen ne dub'as, ke ni'a prov'a kongres'et'o ne rest'os sen util'o por la esperant'ism'o en Ruslando. Malgraŭ ni'a'j mal'grand'a'j fort'o'j, mi esper'as, ke la kun'ven'int'a'j sam'ide'an'o'j pov'os met'i kelk'a'j'n fundament'a'j'n ŝton'o'j'n, sur kiu'j post'e konstru'ig'os ĉiam pli kaj pli grandioz'a ruslanda esperant'ism'o.

Mi esper'as, ke dank’ al ni'a pen'ad'o ni baldaŭ ne bezon'os hont'i antaŭ la ekster'land'o kaj ni'a afer'o star'os en ni'a regn'o tiel sam'e bon'e kaj fortik'e, kiel en ali'a'j land'o'j. En bon'a hor'o ni komenc'u ni'a'n labor'o'n.

Sep'a Kongres'o 1911 en Antwerpen

Kiel tradici'a mal'ferm'ant'o de la kongres'o'j esperant'ist'a'j, mi permes'as al mi esprim'i en la nom'o de ĉiu'j kongres'an'o'j ni'a'n respekt'a'n kaj sincer'a'n dank'o'n al li'a Reĝ'a Moŝt'o la Reĝ'o Albert'o por la grand'a honor'o, kiu'n li far'is al ni'a afer'o, pren'ant'e sur si'n la protekt'ant'ec'o'n super ni'a kongres'o. Mi esper'as, ke mi esprim'os la dezir'o'n de ĉiu'j kongres'an'o'j, se mi propon'os, ke ni send'u telegraf'e ni'a'n divers'gent'a'n salut'o'n al la regn'estr'o de la land'o, kies gast'o'j ni est'as, kaj ni'a'n dank'o'n al ni'a alt'a protekt'ant'o. Mi esprim'as ankaŭ en la nom'o de la kongres'an'o'j ni'a'n kor'a'n dank'o'n al la urb'estr'ar'o de Antverpeno, kiu afabl'e don'is al ni si'a'n help'o'n kaj moral'a'n apog'o'n. Fin'e mi esprim'as ni'a'n kor'a'n frat'a'n dank'o'n al tiu'j ni'a'j belg'a'j sam'ide'an'o'j, kiu'j tiel labor'em'e kaj zorg'e pret'ig'is ni'a'n grand'a'n fest'o'n.

Mi uz'as ankaŭ la okaz'o'n de ni'a fest'o, por re'vok'i en vi'a'n memor'o'n la nom'o'n de unu vir'o, kiu hav'as grand'eg'a'n merit'o'n en ni'a afer'o. La prelat'o Johann Martin Schleyer, kies nom'o'n ĉiu el vi kon'as tre bon'e, la aŭtor'o de Volapuk, antaŭ ne'long'e fest'is la ok'dek'jar'a'n dat're'ven'o'n de si'a nask'iĝ'o, kaj est'us ne'pardon'ind'e, se ni ne uz'us la okaz'o'n de ni'a nun'a ĝeneral'a kun'est'ad'o, por esprim'i al li tiu'j'n sent'o'j'n, kiu'j'n ni ĉiu'j hav'as por li. Li est'as la ver'a patr'o de la tut'a inter'naci'lingv'a mov'ad'o. Antaŭ li oni ankaŭ rev'is pri lingv'o inter'naci'a, oni prov'is labor'i por ĝi; sed tio est'is nur teori'a'j skiz'o'j, pal'a'j sen'korp'a'j fantom'o'j en la region'o de rev'o'j. Li est'is la unu'a, kiu dir'is al si: por lingv'o inter'naci'a mi vol'as ne rev'i, sed labor'i; dum ĉio ĉirkaŭ'e dorm'is, li est'is la unu'a, kiu praktik'e kre'is la inter'naci'lingv'a'n mov'ad'o'n. Volapuk ne est'is venk'it'a de Esperant'o, kiel mult'a'j person'o'j pens'as tut'e erar'e; ĝi pere'is per si mem en tiu temp'o, kiam la trankvil'e kaj sen'artifik'e labor'ant'a Esperant'o est'is ankoraŭ tro mal'fort'a, por iu'n venk'i; ĝi pere'is ne pro si'a strang'a son'ad'o aŭ pro ali'a'j simil'a'j kaŭz'o'j, ĉar al ĉio oni pov'as al'kutim'iĝ'i, kaj kio hieraŭ ŝajn'is sovaĝ'a, tio morgaŭ aper'as kiel io tut'e natur'a kaj bel'a; per long'a kaj mult'e'spec'a uz'ad'o eĉ la plej sovaĝ'a idiom'o de la plej barbar'a gent'o iom post iom far'iĝ'as riĉ'a, elegant'a kaj oportun'a lingv'o.

Volapuk pere'is ĉef'e pro unu grav'a erar'o, kiu'n ĝi bedaŭr'ind'e en'hav'is: absolut'a mank'o de natur'a evolu'i'pov'o; kun ĉiu nov'a vort'o aŭ form'o la lingv'o dev'is konstant'e de'pend'i de la decid'o'j de unu person'o aŭ de facil'e inter si mal'pac'ont'a person'ar'o. Kiel sur baston'o plant'it'a en ter'o'n, nov'a'j branĉ'o'j kaj foli'o'j ne pov'is natur'e kresk'i sur ĝi, sed dev'is est'i konstant'e skulpt'at'a'j kaj al'glu'at'a'j. Se ne ekzist'us tiu erar'o, kiu'n korekt'i oni bedaŭr'ind'e ne pov'is, Volapuk neniam pere'us kaj ni ĉiu'j nun ver'ŝajn'e parol'us volapuk'e. Sed tiu bedaŭr'ind'a erar'o, kiu'n kaŭz'is ne mank'o de talent'o kaj de labor'em'ec'o, sed nur tro rapid'a publik'ig'o de la lingv'o, sen sufiĉ'e matur'a el'prov'ad'o, — tiu erar'o, kiu pere'ig'is Volapuk'o'n, neniel mal'grand'ig'as la merit'o'j'n de ĝi'a aŭtor'o, kiu la unu'a potenc'e sku'is la mond'o'n por ni'a ide'o; la grand'a'j merit'o'j de Schleyer en la inter'naci'lingv'a histori'o neniam mal'aper'os.

Mi propon'as al vi, ke okaz'e de la fest'o de Schleyer ni telegraf'e send'u al li en la nom'o de la tut'a esperant'ist'ar'o ni'a'n kor'a'n gratul'o'n, ni'a'n dank'o'n por li'a grand'a labor'o kaj ni'a'n dezir'o'n, ke li viv'u ankoraŭ long'e kaj hav'u la konsci'o'n, ke la frukt'o'j de li'a labor'o neniam pere'os.

Kar'a'j amik'o'j! Mi star'as hodiaŭ antaŭ vi ne esper'int'e. Ĉar dum la last'a temp'o la stat'o de mi'a san'o est'is tro mal'bon'a, mi decid'is ne vetur'i al la kongres'o en ĉi tiu jar'o. Tamen en la last'a moment'o mi dev'is ŝanĝ'i mi'a'n decid'o'n, ĉar mi rimark'is, ke la projekt'o, kiu'n mi prezent'is por diskut'ad'o dum la Sep'a Kongres'o, ne de ĉiu'j est'as ĝust'e kompren'it'a kaj ebl'e bezon'os klar'ig'o'j'n de mi'a flank'o. Tial ne mir'u, ke mi ne prepar'iĝ'is parol'i antaŭ vi pri ia special'a tem'o, sed mi tuŝ'os nur per ne'mult'a'j vort'o'j tiu'n demand'o'n, kies pri'diskut'ad'o'n dum la kongres'o mi propon'is al vi. Mi ne antaŭ'ven'os vi'a'n decid'o'n por aŭ kontraŭ la diskut'ot'a projekt'o, mi vol'as nur dir'i kelk'a'j'n ĝeneral'a'j'n vort'o'j'n, por instig'i vi'n, bon'e kaj sen'parti'e prepar'iĝ'i por la ven'ont'a'j diskut'o'j.

Ekzist'as en ni'a afer'o demand'o'j, kiu'j pov'as est'i solvat'a'j ne de iu apart'a person'o, ne de iu apart'a naci'a asoci'o, ne de iu apart'a instituci'o, sed nur de la tut'a esperant'ist'ar'o: ekzempl'e la demand'o'j pri ni'a Lingv'a Komitat'o, Konstant'a Kongres'a Komitat'o k.t.p. Se iu vol'as far'i simpl'e konsil'a'j'n propon'o'j'n pri la intern'a ag'ad'o de tiu'j instituci'o'j, li pov'as prezent'i si'a'j'n propon'o'j'n al la estr'o'j de la dir'it'a'j instituci'o'j; sed se oni far'as plend'o'j'n, se oni postul'as re'organiz'o'n, anstataŭ'ig'o'n aŭ eĉ for'ig'o'n de tiu'j instituci'o'j, — tiam al kiu oni dev'as si'n turn'i? Aŭ se aper'as i'a'j demand'o'j, kiu'j koncern'as la tut'a'n esperant'ist'ar'o'n, sed aparten'as nek al la Lingv'a Komitat'o, nek al la Komitat'o de la Kongres'o'j, — tiam kiu hav'as la rajt'o'n ili'n solv'i? En si'a privat'a esperant'ist'a viv'o ĉiu person'o aŭ grup'o aŭ asoci'o est'as kompren'ebl'e tut'e liber'a'j kaj pov'as ag'i, kiel ili vol'as kaj pov'o'sci'as; sed pri ĉiu'j demand'o'j, dub'o'j aŭ entrepren'o'j, kiu'j koncern'as la tut'a'n esperant'a'n afer'o'n, est'as nepr'e neces'e, ke ni hav'u la ebl'o'n ĉiam sci'i la ver'a'n opini'o'n aŭ dezir'o'n de la tut'a esperant'ist'ar'o. Esperant'o ne est'as ankoraŭ en tia feliĉ'a stat'o, ke ĉiu pov'u nur tir'i el ĝi profit'o'n, ne zorg'ant'e pri la bon'stat'o de la afer'o mem: ni dev'as kaj dum long'a temp'o ankoraŭ dev'os propagand'i ĝi'n, kresk'ig'i ĝi'n, defend'i ĝi'n kontraŭ mal'amik'o'j; sed se ni ne hav'as la ebl'o'n regul'e inter'konsil'iĝ'ad'i, aŭ se ni'a'j inter'konsil'iĝ'o'j, far'at'a'j ne en ord'a parlament'a manier'o, ne hav'os moral'a'n valor'o'n por la esperant'ist'o'j, ni simil'os organism'o'n sen kap'o kaj sen man'o'j, ni neni'o'n pov'os entrepren'i, ni star'os sen'mov'e kaj mal'pac'os inter ni mem.

Mi ne vol'as en la nun'a moment'o defend'i la projekt'o'n, pri kiu vi en la plej proksim'a'j tag'o'j diskut'os; tre pov'as est'i, ke la projekt'o hav'as grav'a'j'n erar'o'j'n, kiu'j'n vi'a pri'diskut'ad'o for'ig'os; tre pov'as est'i, ke la tut'a projekt'o montr'iĝ'os ne'akcept'ind'a, kaj tiam — vi sci'as tio'n tre bon'e — mi ne pen'os al'trud'i ĝi'n al vi, kiel mi neniam i'o'n al vi al'trud'is. Nur pri unu afer'o mi kor'e vi'n pet'as: kio'n ajn vi decid'os, — ni ne ferm'u ni'a'n kongres'o'n, antaŭ ol ni en tia aŭ ali'a form'o far'os i'a'n aranĝ'o'n, kiu don'os al ni la ebl'o'n, almenaŭ unu foj'o'n en jar'o solv'i ĉiu'j'n kolekt'iĝ'int'a'j'n disput'o'j'n aŭ dub'o'j'n en lojal'a inter'konsent'o kaj konform'e al la ver'a dezir'o de la tut'a esperant'ist'ar'o.

La aranĝ'o de regul'a kaj rajt'ig'it'a kongres'a voĉ'don'ad'o, kiu'n mi propon'is al vi, aŭ ia ali'a simil'a aranĝ'o, kiu ebl'e rezult'os el vi'a diskut'ad'o, ne est'os ia nov'a instituci'o kaj per si mem ne ŝanĝ'os la ir'ad'o'n de ni'a afer'o; sed ĝi don'os al ni la fort'o'n de ord'o kaj de solidar'ec'o. La instituci'o'j, kiu'j'n ni kre'is, aŭ ebl'e ankoraŭ kre'os, ĉes'os hav'i la karakter'o'n de ia privat'aĵ'o, kiu'n neni'u sub'ten'as kaj mult'a'j atak'as. Ili hav'os rajt'o'n dir'i al la esperant'ist'ar'o: se ni est'as bon'a'j, respekt'u ni'n kaj sub'ten'u ni'n; se ni est'as mal'bon'a'j re'organiz'u ni'n aŭ for'ig'u ni'n. Ĉiu esperant'ist'o sci'os, al kiu plej alt'a instanc'o li dev'as si'n turn'i, se tio aŭ ali'a en la komun'esperant'ist'a'j afer'o'j ne plaĉ'as al li, kaj oni ĉes'os konstant'e si'n turn'ad'i al mi, kiu hodiaŭ viv'as kaj morgaŭ pov'as ne viv'i, kaj kiu ceter'e hav'as nek rajt'o'n nek dezir'o'n solv'i ĉiu'j'n disput'o'j'n propr'a'decid'e.

Ni komenc'u ni'a'n fest'o'n kaj ankaŭ ni'a'j'n labor'o'j'n, al kiu'j ni dediĉ'u ni'a'n plen'a'n atent'o'n kaj sen'parti'ec'o'n. Se el ni'a'j labor'o'j rezult'os la en'konduk'o de preciz'a ord'o en ni'a'n afer'o'n, tiam la kongres'o Antverpena est'os unu el la plej grav'a'j inter ni'a'j kongres'o'j. Tio'n ni esper'u. Ĉiu el ni hav'u la firm'a'n decid'o'n, help'i per ĉiu'j fort'o'j al la en'konduk'o de ord'o kaj for'ig'o de ĉiu mal'pac'o en ni'a afer'o. Kun tiu firm'a kaj solen'a decid'o en la kor'o ni kri'u: viv'u, kresk'u kaj flor'u ni'a afer'o!

Ok'a Kongres'o 1912 en Kraków

La unu'a'j vort'o'j, kiu'j'n mi vol'as hodiaŭ el'dir'i al vi, kar'a'j sam'ide'an'o'j, est'as vort'o'j de kor'a gratul'o, ĉar ni hav'as hodiaŭ grand'a'n fest'o'n. Ĵus fin'iĝ'is du'dek kvin jar'o'j de la temp'o, kiam — post long'a nask'a prepar'ad'o — aper'is publik'e la lingv'o, kiu ni'n ĉiu'j'n unu'ig'as, por kiu ni ĉiu'j labor'as kaj kiu en'korp'ig'as en si tiu'n hom'o'frat'ig'a'n ide'o'n, kiu'n la pli'mult'o el ni hav'as en si'a kor'o kaj kiu dum du'dek kvin jar'o'j flam'e instig'ad'is ni'n labor'i, malgraŭ ĉia mal'facil'ec'o kaj ĉiu'j mal'help'o'j.

Du'dek kvin jar'o'j da labor'ad'o por Esperant'o kaj por ĝi'a ide'o! Tio'n pov'as plen'e kompren'i nur tiu'j person'o'j, kiu'j part'o'pren'is en tiu labor'ad'o de la komenc'o ĝis nun. Bedaŭr'ind'e tre ne'mult'a'j est'as tiu'j person'o'j. El la labor'ant'o'j de la unu'a temp'o tre mult'a'j jam de'long'e plu ne viv'as, ali'a'j'n lac'ig'is la mal'facil'a, grand'a'n pacienc'o'n kaj persist'ec'o'n postul'ant'a voj'o, kaj ili mal'aper'is el ni'a an'ar'o. El tiu'j person'o'j, kiu'j trov'iĝ'as nun en ĉi tiu ĉambr'eg'o, la grand'eg'a pli'mult'o en la unu'a'j jar'o'j de Esperant'o neni'o'n sci'is pri ĝi aŭ ne'klar'e aŭd'is pri ĝi nur kiel pri ia frenez'a, mok'ind'a kurioz'aĵ'o; tre mult'a'j el vi en la moment'o de la aper'o de Esperant'o est'is ankoraŭ infan'o'j; mult'a'j, kaj cert'e ne la mal'plej fervor'a'j el vi, en tiu temp'o eĉ tut'e ne ekzist'is ankoraŭ en la mond'o. La grand'eg'a pli'mult'o el vi al'iĝ'is al ni'a afer'o nur tiam, kiam ĝi est'is jam sufiĉ'e fort'a kaj el'prov'it'a. Tre kaj tre mal'grand'a, facil'e kalkul'ebl'a per la fingr'o'j, est'as la nombr'o de tiu'j person'o'j, kiu'j ir'is kun Esperant'o de la moment'o de ĝi'a nask'iĝ'o ĝis la nun'a temp'o. Kor'tuŝ'it'e ili pov'as nun re'memor'i, kiel terur'e mal'facil'a est'is ĉiu paŝ'o en la komenc'o, kiam ĉiu alud'o pri Esperant'o postul'is special'a'n kuraĝ'o'n, kiam el ĉiu mil'o da sem'o'j, kiu'j'n ni en plej primitiv'a manier'o, sen help'o kaj sen rimed'o'j, pacienc'e ĵet'ad'is en la ter'o'n, apenaŭ unu ricev'is radik'o'j'n.

Du'dek kvin jar'o'j! Grand'eg'a'n grav'ec'o'n hav'as tia pec'o da temp'o en la histori'o de lingv'o art'e'far'it'a. Lingv'o'j natur'a'j kresk'as tut'e trankvil'e, ĉar kun tia lingv'o neni'u kuraĝ'as far'i i'a'j'n eksperiment'o'j'n aŭ fleks'i ĝi'n laŭ si'a gust'o; sed pri lingv'o art'e'far'it'a ĉiu opini'as, ke li hav'as rajt'o'n de voĉ'o, ke li pov'as aŭ eĉ dev'as direkt'i la sort'o'n de la lingv'o laŭ si'a kompren'o. En lingv'o natur'a ĉiu eĉ plej grand'a efektiv'a mal'bon'aĵ'o neniu'n incit'as, eĉ neniu'n medit'ig'as, kaj est'as akcept'at'a kun plen'a kontent'ec'o aŭ rezignaci'o; en lingv'o art'e'far'it'a ĉio ŝajn'as al ni kritik'ind'a, ĉiu bagatel'o, kiu ne est'as konform'a al ni'a gust'o, pik'as al ni la okul'o'j'n kaj vek'as dezir'o'n de re'far'ad'o. Lingv'o art'e'far'it'a dum long'a temp'o est'as el'met'at'a al sen'ĉes'a'j vent'o'j, al sen'ĉes'a tir'ad'o kaj puŝ'ad'o. Kiom da vent'o'j, kiom da sen'ĉes'a tir'ad'o ni'a lingv'o dev'is sufer'i dum si'a du'dek'kvin'jar'a viv'o! Se ĝi tamen ĉio'n san'e el'ten'is, se malgraŭ ĉiu'j vent'o'j kaj puŝ'o'j ĝi dum du'dek kvin jar'o'j viv'is kaj kresk'is regul'e kaj rekt'e, ĉiam pli fort'iĝ'ant'e kaj riĉ'iĝ'ant'e, neniam fleks'iĝ'ant'e aŭ kripl'iĝ'ant'e, neniam minac'ant'e dis'fal'i en dialekt'o'j'n, sed ĉiam pli kaj pli fortik'ig'ant'e si'a'n tut'e difin'it'a'n, ĉie egal'a'n spirit'o'n, neniam perd'ant'e hodiaŭ, kio'n ĝi akir'is hieraŭ, — ni pov'as pri tio sincer'e ni'n gratul'i.

Antaŭ du'dek kvin jar'o'j mi tim'em'e demand'is mi'n, ĉu post du'dek kvin jar'o'j iu en la mond'o sci'os ankoraŭ, ke ekzist'is iam Esperant'o, kaj — se Esperant'o viv'os — ĉu oni tiam pov'os ankoraŭ kompren'i i'o'n, kio est'is skrib'it'a en Esperant'o en ĝi'a unu'a jar'o, kaj ĉu angl'a esperant'ist'o pov'os kompren'i esperant'ist'o'n hispan'a'n. Nun pri ĉi tio la histori'o don'is jam plen'a'n kaj perfekt'e trankvil'ig'a'n respond'o'n. Ĉiu el vi sci'as, ke verk'o, skrib'it'a en bon'a Esperant'o antaŭ du'dek kvin jar'o'j, en plen'a mezur'o konserv'as si'a'n bon'ec'o'n ankaŭ nun, kaj la leg'ant'o'j eĉ ne pov'as dir'i, ke ĝi est'as skrib'it'a en la unu'a jar'o de ekzist'ad'o de ni'a lingv'o; ĉiu el vi sci'as, ke inter la stil'o de bon'a angl'a esperant'ist'o kaj la stil'o de bon'a hispan'a esperant'ist'o en la nun'a temp'o ekzist'as absolut'e neni'a diferenc'o. Ni'a lingv'o konstant'e progres'as kaj riĉ'iĝ'as, kaj tamen, dank’ al la regul'ec'o de si'a progres'ad'o, ĝi neniam ŝanĝ'iĝ'as, neniam perd'as la kontinu'ec'o'n kun la lingv'o de temp'o pli fru'a. Kiel la lingv'o de hom'o matur'a est'as mult'e pli riĉ'a kaj pli elast'a, ol la lingv'o de infan'o, kaj tamen la lingv'o de ĝust'e parol'ant'a infan'o neniom diferenc'as de la lingv'o de hom'o matur'a, tiel verk'o, skrib'it'a en Esperant'o antaŭ du'dek kvin jar'o'j ne est'as tiel vort'o'riĉ'a, kiel verk'o skrib'it'a en la nun'a temp'o, kaj tamen la lingv'o de tiu temp'o perd'is absolut'e neni'o'n el si'a valor'o ankaŭ en la nun'a temp'o.

Lingv'o, kiu el'ten'is la prov'o'n dum du'dek kvin jar'o'j, kiu en plej bon'a kaj ĉiam pli flor'ant'a stat'o tra'viv'is jam tut'a'n hom'a'n generaci'o'n kaj est'as jam pli mal'jun'a, ol mult'a'j el ĝi'a'j uz'ant'o'j, kiu kre'is jam grand'a'n, potenc'e kresk'ant'a'n literatur'o'n, kiu hav'as si'a'n histori'o'n kaj si'a'j'n tradici'o'j'n, si'a'n tut'e preciz'a'n spirit'o'n kaj si'a'j'n tut'e klar'a'j'n ideal'o'j'n, — tia lingv'o ne bezon'as jam tim'i, ke io pere'ig'e de'puŝ'os ĝi'n de tiu natur'a kaj rekt'a voj'o, laŭ kiu ĝi evolu'as. La viv'o kaj la temp'o garanti'is al ni'a lingv'o natur'a'n fort'o'n, kiu'n neni'u el ni pov'as sen'pun'e mal'respekt'i. La hodiaŭ'a jubile'o est'as fest'o de tiu viv'o kaj temp'o.

Por ke ni, viv'ant'o'j, pov'u fest'i la hodiaŭ'a'n jubile'o'n, fervor'e kaj si'n'don'e labor'is mult'a'j person'o'j, kiu'j nun jam ne viv'as. Ni'a moral'a dev'o est'us re'memor'i ili'n en la nun'a solen'a moment'o. Sed ho ve! ili'a nombr'o est'as tro grand'a, por ke ni pov'u ili'n ĉiu'j'n cit'i, kaj krom tio la pli grand'a part'o el ili labor'is tiel modest'e, ke ni eĉ ne sci'as ili'a'j'n nom'o'j'n. Tial, por ne far'i mal'just'a'n apart'ig'o'n inter eminent'ul'o'j kaj ne-eminent'ul'o'j, mi cit'os neniu'n apart'a'n nom'o'n. Mi dev'as far'i escept'o'n nur por ni'a kamarad'o Van der Biest, kies nom'o est'as ankoraŭ tro freŝ'a en la memor'o de ni ĉiu'j, kiu en la pas'int'a jar'o aranĝ'is kaj prezid'is ni'a'n grand'a'n ĉiu'jar'a'n fest'o'n, kaj kies mort'o est'as sen'dub'e lig'it'a kun tiu'j grand'a'j labor'o'j kaj mal'agrabl'aĵ'o'j, kiu'j'n li pren'is sur si'n por ni ĉiu'j. En vi'a nom'o mi esprim'as funebr'a'n salut'o'n al la ombr'o'j de ĉiu'j ni'a'j kar'a'j kamarad'o'j, kiu'j'n dum la pas'int'a'j du'dek kvin jar'o'j for'ŝir'is de ni la mort'o. Ili'a'j ombr'o'j star'u nun antaŭ ni'a'j okul'o'j, kvazaŭ part'o'pren'ant'e en tiu grand'a fest'o, kiu'n ili prepar'is, sed ne ĝis'viv'is. Mi propon'as al vi, ke ni honor'u ili'a'n memor'o'n per lev'iĝ'o de ni'a'j seĝ'o'j.

Nun, kiam la matur'ec'o de ni'a afer'o est'as jam tut'e ekster'dub'a, mi turn'as mi'n al vi, kar'a'j sam'ide'an'o'j, kun pet'o, kiu'n mi jam antaŭ long'e vol'is direkt'i al vi, sed kiu'n mi ĝis nun prokrast'is, ĉar mi tim'is far'i ĝi'n tro fru'e. Mi pet'as, ke vi liber'ig'u mi'n de tiu rol'o, kiu'n mi, pro kaŭz'o'j natur'a'j, okup'is en ni'a afer'o dum du'dek kvin jar'o'j. Mi pet'as vi'n, ke de la nun'a moment'o vi ĉes'u vid'i en mi “majstr'o'n”, ke vi ĉes'u honor'i mi'n per tiu titol'o.

Vi sci'as, ke tuj en la komenc'o de ni'a mov'ad'o mi deklar'is, ke mi ne vol'as est'i mastr'o de Esperant'o, sed ke la tut'a'n mastr'ec'o'n pri Esperant'o mi en tut'a plen'ec'o trans'don'is al la esperant'ist'o'j mem. Vi sci'as ankaŭ, ke de tiu temp'o mi ĉiam lojal'e ag'ad'is aŭ almenaŭ pen'is ag'ad'i konform'e al tiu deklar'o. Mi don'ad'is al vi konsil'o'j'n, kiel mi pov'is, sed neniam vi aŭd'is de mi la vort'o'j'n “tio'n mi postul'as” aŭ “tio'n mi dezir'as”. Neniam mi prov'is al'trud'i al vi mi'a'n vol'o'n. Tamen, konsci'ant'e, ke ĝis si'a plen'a fortik'iĝ'o ni'a afer'o bezon'as i'a'n en'korp'ig'it'a'n standard'o'n, mi — laŭ vi'a dezir'o — dum du'dek kvin jar'o'j plen'um'ad'is tiu'n rol'o'n, kiel mi pov'is, kaj mi permes'ad'is, kvankam tre ne'volont'e, ke vi vid'u en mi ĉef'o'n kaj majstr'o'n. Kun ĝoj'o kaj fier'ec'o mi konstat'as, ke vi ĉiam montr'is al mi sincer'a'n konfid'o'n kaj am'o'n, kaj pro tio mi el'dir'as al vi mi'a'n plej kor'a'n dank'o'n.

Sed nun permes'u al mi, ke mi fin'e for'met'u de mi mi'a'n rol'o'n. La nun'a kongres'o est'as la last'a, en kiu vi vid'as mi'n antaŭ vi; post'e, se mi pov'os ven'i al vi, vi ĉiam vid'os mi'n nur inter vi.

Jen est'as la kaŭz'o, kiu dev'ig'is mi'n far'i la nun'a'n decid'o'n:

La ekzist'ad'o de ia natur'a konstant'a ĉef'o, eĉ se tiu ĉef'o hav'as nur la karakter'o'n de unu'ig'ant'a standard'o, prezent'as grav'a'n mal'oportun'aĵ'o'n por ni'a afer'o, ĉar ĝi don'as al la afer'o kvazaŭ person'a'n karakter'o'n. Se al iu ne plaĉ'as mi'a person'o aŭ mi'a'j politik'e-religi'a'j princip'o'j, li far'iĝ'as mal'amik'o de Esperant'o. Ĉio'n, kio'n mi person'e dir'as aŭ far'as, oni lig'as kun Esperant'o. La tro honor'a titol'o de majstr'o, kiu'n vi don'as al mi, kvankam ĝi en efektiv'ec'o koncern'as nur la afer'o'n de la lingv'o, for'ten'as de Esperant'o mult'a'j'n person'o'j'n, al kiu'j mi pro ia kaŭz'o ne est'as simpati'a kaj kiu'j tim'as, ke, far'iĝ'ant'e esperant'ist'o'j, ili dev'us rigard'i mi'n kiel si'a'n moral'a'n ĉef'o'n. Ĉiu, kies opini'o pri afer'o'j esperant'ist'a'j est'as ali'a ol mi'a, oft'e si'n ĝen'as el'dir'i liber'e si'a'n opini'o'n, por ne kontraŭ'batal'i publik'e tiu'n, kiu'n la esperant'ist'o'j nom'as si'a majstr'o. Se ies opini'o'n la esperant'ist'o'j ne vol'as akcept'i, li vid'as en tio nur la ĉio'pov'a'n influ'o'n de la majstr'o. Nun, kiam ni'a afer'o est'as jam sufiĉ'e fort'a, est'as neces'e, ke ĝi fin'e far'iĝ'u absolut'e liber'a, ne sol'e liber'a de ĉiu'j person'a'j dekret'o'j, kia ĝi far'iĝ'is jam antaŭ du'dek kvin jar'o'j, sed ankaŭ de ĉia efektiv'a aŭ ŝajn'a person'a influ'o. Est'as neces'e, ke la mond'o sci'iĝ'u tut'e klar'e, ke Esperant'o pov'as hav'i aŭ ne hav'i si'a'j'n liber'e elekt'it'a'j'n gvid'ant'o'j'n, sed ke ĝi posed'as neni'a'n konstant'a'n majstr'o'n. Nom'u mi'n per mi'a nom'o, nom'u mi'n fond'int'o de la lingv'o, aŭ kiel vi vol'as, sed mi pet'as vi'n, ne nom'u mi'n plu “majstr'o”, ĉar per tiu moral'e tro lig'ant'a nom'o vi mal'liber'ig'as ni'a'n afer'o'n.

Mult'a'j el vi port'as en si'a kor'o la sam'a'j'n ideal'o'j'n, kiel mi, kvankam ne ĉiu'j en tut'e egal'a form'o; sed la mond'o dev'as sci'i, ke tiu spirit'a parenc'ec'o inter mi kaj vi est'as laŭ'vol'a, ke la esperant'ism'o kaj la esperant'ist'o'j ne pov'as est'i respond'a'j pri mi'a'j person'a'j ide'o'j kaj aspir'o'j, kiu'j por neni'u el vi est'as dev'ig'a'j. Se mi i'o'n dir'as aŭ far'as, kio ne est'as konform'a al la gust'o aŭ konvink'o'j de tiu aŭ ali'a el vi, mi dezir'as, ke tio neniu'n el vi ĝen'u kaj ĉiu el vi hav'u la rajt'o'n dir'i: tio est'as tut'e privat'a ide'o aŭ frenez'aĵ'o de Zamenhof, kaj ĝi hav'as neni'o'n komun'a'n kun la esperant'a mov'ad'o, en kiu li est'as nun person'o tut'e privat'a. La intern'a ide'o de Esperant'o, kiu hav'as absolut'e neni'a'n dev'ig'o'n por ĉiu esperant'ist'o apart'a, sed kiu, kiel vi sci'as, plen'e reg'as kaj ĉiam dev'as reg'i en la esperant'a'j kongres'o'j, est'as: sur neŭtral'a lingv'a fundament'o for'ig'i la mur'o'j'n inter la gent'o'j kaj al'kutim'ig'ad'i la hom'o'j'n, ke ĉiu el ili vid'u en si'a proksim'ul'o nur hom'o'n kaj frat'o'n. Ĉio, kio est'as super tiu intern'a ide'o de Esperant'o, est'as nur privat'aĵ'o, kiu pov'as ebl'e est'i baz'it'a sur tiu ide'o, sed neniam dev'as est'i rigard'at'a kiel ident'a kun ĝi.

Antaŭ ol mi for'met'as de mi ĉi'a'n oficial'a'n rol'o'n en ni'a afer'o, mi ankoraŭ la last'a'n foj'o'n admon'as vi'n: labor'u ĉiam en plen'a unu'ec'o, en ord'o kaj konkord'o. Ĉiu'j'n dub'a'j'n demand'o'j'n, kiu'j koncern'as la tut'a'n esperant'a'n afer'o'n, kaj kiu'j ne tuŝ'as la person'a'n liber'ec'o'n de ĉiu apart'a esperant'ist'o, solv'u ĉiam pac'e, per regul'a inter'konsil'iĝ'o de vi'a'j egal'rajt'e elekt'it'a'j deleg'it'o'j kaj per disciplin'a ced'o de la mal'pli'mult'o al la pli'mult'o. Neniam permes'u, ke en ni'a afer'o reg'u la princip'o: “kiu pli laŭt'e kri'as, tiu est'as prav'a”. Per unu'ec'o ni pli aŭ mal'pli fru'e cert'e venk'os, eĉ se la tut'a mond'o batal'us kontraŭ ni; per intern'a mal'pac'o ni ruin'ig'us ni'a'n afer'o'n pli rapid'e, ol tio'n pov'us far'i ĉiu'j ni'a'j mal'amik'o'j kun'e. Ne forges'u, ke Esperant'o est'as ne sol'e simpl'a lingv'o, kiu'n ĉiu el ni uz'as nur por si'a'j propr'a'j bezon'o'j, sed ke ĝi est'as grav'a soci'a problem'o, ke, por ating'i ni'a'n cel'o'n, ni dev'as konstant'e propagand'i ni'a'n afer'o'n kaj zorg'i pri tio, ke la mond'o hav'u estim'o'n kaj konfid'o'n por ĝi. Se en ni'a afer'o aper'as io, kio ŝajn'as al ni mal'bon'a, ni pov'as trankvil'e ĝi'n for'ig'i per komun'e inter'konsent'it'a decid'o; sed ni neniam sem'u en ni'a tend'ar'o reciprok'a'n mal'am'o'n kaj mal'pac'o'n, kiu nur ĝoj'ig'as kaj triumf'ig'as ni'a'j'n mal'amik'o'j'n. En la unu'a'j jar'o'j de ni'a labor'ad'o sur ni'a standard'o est'is skrib'it'a'j la vort'o'j “esper'o, obstin'o kaj pacienc'o”; tio tut'e sufiĉ'is, ĉar ke ni, sam'ide'an'o'j, dev'as reciprok'e ni'n estim'i kaj help'i, tio por ĉiu est'is kompren'ebl'a per si mem. En la last'a'j jar'o'j ni bedaŭr'ind'e oft'e forges'is tiu'n dev'o'n; tial nun, trans'ir'ant'e en la du'a'n grav'a'n period'o'n de ni'a histori'o, en la du'a'n kvar'on'jar'cent'o'n, ni skrib'u sur ni'a standard'o nov'a'n vort'o'n, kaj ĉi tiu'n vort'o'n ni ĉiam respekt'u kiel sankt'a'n ordon'o'n; tiu vort'o est'as: “konkord'o”.

Mi fin'is tio'n, kio'n mi intenc'is dir'i al vi, kar'a'j amik'o'j. Mi sci'as tre bon'e, ke mult'a'j'n el vi mi'a nun'a parol'o mal'agrabl'e sen'iluzi'ig'os. Kun mal'dolĉ'a sent'o de ne'plen'um'it'a esper'o vi ebl'e demand'os: ĉu en si'a last'a kongres'a parol'o, en si'a “kant'o de cign'o”, li neni'o'n pli hav'is por dir'i al ni? ĉu en la grav'a tag'o de la jubile'o de la esperant'ism'o, de tiu jubile'o, kiu'n ni ating'is post tiom mult'e da labor'o'j kaj sufer'o'j, li neni'o'n pli hav'is por dir'i al ni? ĉu en la unu'a kaj ebl'e ankaŭ la last'a foj'o, en kiu ni el ĉiu'j part'o'j de la mond'o al'proksim'iĝ'is, kiom ni pov'is, al tiu lok'o, kie Esperant'o nask'iĝ'is kaj kie la atmosfer'o, satur'it'a de inter'gent'a mal'pac'o, per ne'evit'ebl'a natur'a re'ag'o nask'is la esperant'ism'a'n mov'ad'o'n, — ĉu en ĉi tiu grav'a kaj solen'a moment'o li neni'o'n pli hav'is por dir'i al ni? Ho ne, mi'a'j kar'a'j amik'o'j, mi'a'j kar'a'j sam'ide'an'o'j kaj kun'labor'ant'o'j! Mult'e, mult'e, tre mult'e mi vol'us hodiaŭ dir'i al vi, ĉar mi'a kor'o est'as plen'a; en la jubile'a moment'o de la esperant'ism'o mi vol'us parol'i al vi pri tio, kio nask'is la esperant'ism'o'n, pri ĝi'a esenc'o kaj esper'ebl'a'j sekv'o'j; sed hodiaŭ mi star'as antaŭ vi ankoraŭ en rol'o oficial'a, kaj mi ne dezir'as, ke mi'a privat'a kred'o est'u rigard'at'a kiel dev'ig'a kred'o de ĉiu'j esperant'ist'o'j. Tial pardon'u mi'n, ke mi pli ne parol'as.

Kio est'as la esenc'o de la esperant'ism'a ide'o kaj al kia est'ont'ec'o al'konduk'os iam la hom'ar'o'n la inter'kompren'iĝ'ad'o sur neŭtral'e-hom'a, sen'gent'a lingv'a fundament'o, — tio'n ni ĉiu'j sent'as tre bon'e, kvankam ne ĉiu'j en tut'e egal'a form'o kaj grad'o. Ni don'u do hodiaŭ plen'a'n reg'ad'o'n al tiu silent'a, sed solen'a kaj profund'a sent'o kaj ni ne profan'u ĝi'n per teori'a'j klar'ig'o'j.

Sam'ide'an'o'j! La antikv'a pol'a ĉef'urb'o, en kiu ni kun'ven'is, pret'ig'is por ni gast'am'a'n akcept'o'n, far'is mult'e, por honor'i ni'a'n afer'o'n kaj por agrabl'ig'i al ni ni'a'n rest'ad'o'n dum la kongres'o. Mi esper'as, ke, re'ven'ant'e en si'a'n hejm'o'n, ĉiu el vi kun'port'os kun si plej bon'a'n re'memor'o'n pri tiu land'o kaj urb'o, kiu'j'n la pli'mult'o el vi ĝis nun ver'ŝajn'e tre mal'mult'e kon'is. Al la regn'o kaj land'o, kiu'j montr'is al ni si'a'n amik'ec'o'n, sed precip'e al la estr'ar'o de la gast'am'a Krakovo kaj al ĉiu'j instituci'o'j kaj person'o'j, kiu'j don'is al ni'a kongres'o si'a'n moral'a'n kaj material'a'n sub'ten'o'n, mi esprim'as en vi'a nom'o plej kor'a'n dank'o'n. Plej kor'a'n kamarad'a'n dank'o'n mi esprim'as kompren'ebl'e antaŭ ĉio al la sen'lac'a lok'a organiz'a komitat'o, kiu ne ŝpar'is labor'o'n por la plej bon'a aranĝ'o de ni'a kongres'o. Kaj nun mi dezir'as al vi ĉiu'j gaj'a'n fest'o'n kaj sukces'a'n labor'o'n.

Parol'ad'o super la Tomb'o de Karlo Bourlet, 1913

En la german'a ban'lok'o, kie mi est'is, ating'is mi'n tut'e subit'e la dolor'ig'a sci'ig'o pri la mort'o de tiu, pri kiu ni nun ĉiu'j funebr'as. Ĝi traf'is mi'n tut'e ne'atend'it'e kiel frap'o de tondr'o. Mi rapid'is ven'i ĉi tie'n, por don'i al la kar'a forint'o mi'a'n last'a'n, tre mal'ĝoj'a'n salut'o'n. Mi tut'e ne hav'is la temp'o'n, por ke mi pov'u prezent'i al vi ĝust'a'n bild'o'n pri la tut'a histori'o de ag'ad'o kaj pri ĉiu'j merit'o'j de tiu, kiu'n ni perd'is; tial pardon'u, ke mi parol'as nur mal'long'e, ke mi ne prezent'os al vi histori'o'n, sed nur esprim'os iom mi'a'j'n sent'o'j'n. La histori'o'n sen'dub'e skrib'os pli aŭ mal'pli fru'e ali'a'j person'o'j, kaj ili cert'e pov'os rakont'i tre mult'e.

La forint'o est'is scienc'ul'o, li est'is soci'a ag'ant'o kaj tiel plu, sed de ĉi tiu'j flank'o'j mi person'e ne kon'is li'n mult'e, mi kon'is li'n nur kiel esperant'ist'o'n, tamen tuj de la unu'a moment'o, kiam mi ek'kon'is li'n kiel esperant'ist'o'n, li ĉiam star'is antaŭ mi'a'j okul'o'j kiel hom'o tiel grav'a kaj tiel merit'plen'a, ke ĉiu'foj'e, kiam mi pens'is pri la sort'o de Esperant'o, pri ĝi'a'j esper'o'j por est'ont'ec'o, ĉiam sur la unu'a plan'o star'is antaŭ mi la bild'o de Bourlet.

Oni mult'e labor'is por Esperant'o ankaŭ antaŭ Bourlet, sed de la moment'o, kiam li al'iĝ'is al ni'a an'ar'o, en ni'a'n afer'o'n en'verŝ'iĝ'is la nov'a energi'o. Tuj post si'a aper'o li komenc'is propagand'o'n vigl'a'n, kiu ĝis tiam ne est'is mult'e kon'at'a en Esperant'uj'o. Li al'tir'is al ni'a afer'o grav'a'n firm'o'n, kiu al la tiam ankoraŭ mal'fort'a Esperant'o don'is potenc'a'n apog'o'n kaj fort'a'n puŝ'o'n antaŭ'e'n. Li komenc'is seri'o'n da publik'a'j parol'ad'o'j, sed tiu'j parol'ad'o'j ne est'is sol'e teori'a'j, ĉiu parol'ad'o sekv'ig'is fond'ad'o'n de grup'o esperant'ist'a. En Parizo li fond'is grup'o'n, kiu per si'a bon'eg'a organiz'o kaj vigl'a labor'ad'o baldaŭ far'iĝ'is imit'ind'a model'o por ĉiu'j ali'a'j grup'o'j esperant'ist'a'j en la mond'o. Al li'a sen'lac'a iniciat'ad'o, instig'ad'o kaj help'ad'o ni ŝuld'as grand'a'n riĉ'iĝ'o'n de ni'a literatur'o kaj aper'o'n de plej grav'a'j verk'o'j pri kaj en ni'a lingv'o, al li'a iniciat'o kaj energi'a labor'ad'o ni ŝuld'as la fond'iĝ'o'n de grav'a'j instituci'o'j, kiel ekzempl'e la Inter'naci'a Scienc'a Asoci'o kaj ali'a'j. Li labor'is ne sol'e en si'a land'o kaj en si'a urb'o: por mult'a'j lok'o'j, kie oni bezon'is help'o'n, aŭ kie aper'is ia danĝer'o por ni'a afer'o, Bourlet, la energi'a help'ant'o de ni'a kar'a general'o Sebert, ĉiam est'is pret'a kun si'a labor'o kaj help'o. Sed unu el la plej grav'a'j rol'o'j de Bourlet est'is ĉe ni'a'j kongres'o'j. Ĉiu'j aranĝ'int'o'j de kongres'o'j de Esperant'o sci'as tre bon'e, kiom mult'e Bourlet labor'is por ĉiu kongres'o, antaŭ ĝi, dum ĝi kaj post ĝi. En la jar'o 1914 Bourlet est'is aper'ont'a antaŭ ni kiel rekt'a kaj sen'per'a organiz'ant'o de la kongres'o en li'a propr'a urb'o, de la kongres'o en Parizo; jam antaŭ pli ol unu jar'o li komenc'is plej energi'a'n prepar'ad'o'n de tiu kongres'o, la kongres'o promes'is est'i grandioz'a, la tut'a mond'o esperant'ist'a, kon'at'e tre bon'e la organiz'a'j'n kapabl'o'j'n de Bourlet kaj li'a'n ekster'ordinar'a'n energi'o'n, atend'is tre mult'e de tiu kongres'o kaj prepar'iĝ'ad'is ven'i en tre grand'a nombr'o. Sed ho ve, la sen'kompat'a mort'o dir'is si'a'n kruel'a'n vort'o'n.

Mi ne vol'as plu parol'i. Ne ĉiu'j esperant'ist'o'j sci'as, kiom mult'e ni'a afer'o ŝuld'as al ni'a kar'a for'ir'int'o. Ven'os temp'o, kiam ĉiu'j esperant'ist'o'j ek'kompren'os, kiel grav'eg'a est'is la labor'ad'o de Bourlet, kaj tiam, ho ve, tro mal'fru'e ili rekompenc'os al li'a ombr'o tiu'n sen'dank'ec'o'n, kiu'n li de kelk'a'j flank'o'j sufer'is, dum li viv'is.

Al la ne'konsol'ebl'a edz'in'o kaj al ŝi'a'j ge'fil'o'j mi pov'as cert'ig'i, ke en la mond'o de la esperant'ist'o'j la memor'o pri kar'a for'ir'int'o neniam mort'os.

Vi, ombr'o de ni'a kar'a amik'o kaj kun'batal'ant'o, akcept'u mi'a'n funebr'a'n salut'o'n kaj per mi la salut'o'n de tiu afer'o, por kiu vi tiel mult'e kaj si'n'don'e labor'is.